Η πρώτη μου επαφή με το έργο του Εμπειρίκου ήταν λίγο απρόοπτη και απρόκλητη, όπως όλα τα πολύ ευχάριστα στη ζωή (τη δική μου τουλάχιστον). Μικρός σε ηλικία παρακολούθησα μία ταινία που έμελλε να με σημαδέψει και περιείχε μια εξαιρετική και πολύ παραστατική απαγγελία ενός αποσπάσματος από τις “Στροφές Στροφάλων”. Κάπου εκεί μπήκε το μικρόβιο του να ψάξω τι ήταν αυτό που είχα ακούσει.
Χρόνια αργότερα και ενώ φυσικά είχα ξεχάσει την απαγγελία, με το YouTube σύμμαχο βρήκα και την ταινία και την σκηνή και τρόπο να ανακαλύψω τον Εμπειρίκο και το έργο του.
Ο κόσμος του υπερρεαλισμού με καλωσόρισε με ανοιχτές αγκάλες με τον πρώτο και ο χαρακτηριστικότερο εν Ελλάδι εκπρόσωπό του να απλώνεται μπροστά μου…
Η ποίησις είναι ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου. Μέσα της όλοι μεγαλώνουμε. Οι διάδρομοι είναι λευκοί. Τ’ άνθη μιλούν. Από τα πέταλά τους αναδύονται συχνά μικρούτσικες παιδίσκες. Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος.
Γεννήθηκε στην Μπραΐλα της Ρουμανίας το 1901, γόνος εφοπλιστικής οικογένειας, αλλά δεν φάνηκε να αντέχει για πολύ το αποστειρωμένο και γεμάτο ανέσεις περιβάλλον το οποίο τον προόριζε να ασχοληθεί με τα ναυτιλιακά. Γράφτηκε στην φιλοσοφική σχολή αλλά παράτησε γρήγορα τις σπουδές του και μετακόμισε στη Λωζάνη μετά τον χωρισμό των γονιών του. Εκεί γράφει τα πρώτα του ποιήματα που πολλά χρόνια αργότερα θα εμπνεύσουν διάφορους τραγουδοποιούς που θα επιχειρήσουν να τα μελοποιήσουν, όπως ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου.
Από το 1921 μέχρι και το 1925 εργάστηκε στην ναυτιλιακή εταιρία της οικογένειάς του στο Λονδίνο ωστόσο οι σχέσεις με τον πατέρα του δεν ήταν και οι καλύτερες, με τον νεαρό Εμπειρίκο να εγκαταλείπει την Μεγάλη Βρετανία και να εγκαθίσταται στο Παρίσι όπου και αποφασίζει να ασχοληθεί με την ψυχανάλυση. Ένας από τους ψυχαναλυτές με τους οποίους συναναστράφηκε, ήταν ο Φρουά Γουιτμάν που γοητευμένος από την ποίηση του νεαρού Έλληνα, τον έφερε σε επαφή με Γάλλους υπερρεαλιστές της εποχής, επηρεάζοντας σημαντικά την μετέπειτα εξέλιξή του ως ποιητή.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα είχε στις βαλίτσες του δύο έννοιες που δεν είχαν υπάρξει μέχρι τότε στη χώρα. Τον υπερρεαλισμό και την ψυχανάλυση. Για τον μεν πρώτο έδινε διαλέξεις και αντιμετωπιζόταν με δυσπιστία από τον πνευματικό κόσμο που δεν μπορούσε να αντιληφθεί το νέο καλλιτεχνικό ρεύμα. Για τη δεύτερη, δέχτηκε τα πυρά τόσο από την αριστερά όσο κι από τη δεξιά αλλά και από τον επιστημονικό κόσμο που δεν αναγνώριζε την ξενόφερτη ψυχανάλυση και προσπαθούσε με νύχια και με δόντια να αποτρέψει τον ερχομό της στην Ελλάδα. Σε τέτοιο βαθμό που ο Εμπειρίκος αναγκάστηκε να κλείσει το γραφείο του. Αυτό συνέβη το 1951 μετά από συνεχείς απειλές της αστυνομίας.
Εμφανίστηκε στα γράμματα με την “Υψικάμινο”, το πρώτο υπερρεαλιστικό δημιούργημα που εκδόθηκε στη χώρα μας και περιείχε 63 πεζόμορφα ποιήματα. Η επόμενη συλλογή εκδόθηκε 10 χρόνια αργότερα, χαρακτηριστικό της καχυποψίας με την οποία αντιμετωπιζόταν ως εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού.
Είμεθα όλοι εντός του μέλλοντός μας
Όταν τραγουδάμε, τραγουδάμε εμπρός στους
εκφραστικούς πίνακες των ζωγράφων
όταν σκύβουμε εμπρός στα άχυρα μιας καμμένης πόλεως
όταν προσεταιριζόμεθα την ψιχάλα του ρίγους
είμεθα όλοι εντός του μέλλοντός μας
γιατί ό,τι και αν επιδιώξουμε
δεν είναι δυνατόν να πούμε όχι, να πούμε ναι
χωρίς το μέλλον του προορισμού μας
Το έργο της ζωής του ο “Μέγας Ανατολικός”, είχε ακραίες κριτικές. Κάποιοι το αποθέωσαν ενώ κάποιοι άλλοι εξέφρασαν την αηδία τους με τοπική εφημερίδα να το χαρακτηρίζει “πορνογράφημα” και τον εκδότη της να καταδικάζεται σε 3 μήνες φυλάκιση για παράβαση του νόμου «περί ασέμνων» επειδή δημοσίευσε αποσπάσματα. Ήταν 2.100 σελίδες, χωρισμένες σε 8 τόμους, που αναφέρονται στο παρθενικό ταξίδι του «Μέγας Ανατολικός» από το λιμάνι του Λίβερπουλ στη Νέα Υόρκη. Η γλώσσα του έμοιαζε πολύ με του Παπαδιαμάντη, μερικές φορές είχε και περισσότερα στοιχεία καθαρεύουσας, ενώ συναντούσες και ιδιωματισμούς “ραμμένους” με πιο σύγχρονο ερωτικό ύφος.
Το απίστευτα τολμηρό του περιεχόμενο (δες αυτό το εξαιρετικό κείμενο και θα καταλάβεις) σε συνδυασμό με την φήμη που είχε αποκτήσει ο ποιητής πιστεύεται ότι ήταν αυτά που έκαναν μεγάλη εισπρακτική επιτυχία τους πρώτους τόμους.
Ο Εμπειρίκος είναι ένας από εκείνους τους λογοτέχνες που ακόμη και σήμερα δημιουργούν συζητήσεις για το έργο τους. Είναι ίσως εκείνος που χρησιμοποίησε καλύτερα από όλους την ελληνική γλώσσα πλέκοντας καθαρεύουσα με δημοτική και στολίζοντάς τες με πολύ τολμηρές περιγραφές για την εποχή του, κατάφερνε να ξεχωρίζει. Αγαπούσε τη φωτογραφία και αμφισβητήθηκε όσο κανένας άλλος, ενώ μεγάλο μέρος του έργου του εκδόθηκε μετά τον θάνατο του.
Μία μέρα σαν σήμερα το 1975, άφησε αυτόν τον κόσμο εξαιτίας του καρκίνου, για να βρει τους Γάλλους υπερρεαλιστές που θαύμαζε και να συνεχίσουν να βλέπουν τα πράγματα υπερβαίνοντας την πραγματικότητα.
