Δεν γνώριζα τίποτα για το περιεχόμενο του συγκεκριμένου βιβλίου όταν το πρωτοέπιασα στα χέρια μου. Έτυχε να το πάρει η μπάλα του ενθουσιασμού, καθώς τα προηγούμενα διαβάσματα από τον μεγάλο αμερικανό πεζογράφο, το “Άνθρωποι και Ποντίκια” και “Ο Δρόμος με τις Φάμπρικες“, με ενθουσίασαν τόσο που τα “Σταφύλια της Οργής“, για το οποίο οι κριτικές ανέφεραν πως είναι το πιο δυνατό χαρτί του Στάινμπεκ, θα ήταν παράλογο να μείνουν στην απ’ έξω. Όταν το τελείωσα, σκέφτηκα ότι μόλις είχα ολοκληρώσει το κατάλληλο βιβλίο, την κατάλληλη εποχή.
“Τα Σταφύλια της Οργής” (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ, σε μετάφραση Κοσμά Πολίτη), γράφτηκαν το 1939 και ένα χρόνο αργότερα φόρτωσαν στην πλάτη του συγγραφεά το βραβείο Πούλιτζερ.
Πραγματεύονται την ιστορία των ογκοδέστατων κυμάτων εσωτερικής μετανάστευσης που γνώρισαν οι ΗΠΑ τη δεκαετία του ’30. Τότε, δηλαδή, που το φευγιό εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από τα νοτιοανατολικά της χώρας προς τον παράδεισο της Καλιφόρνια, είχε δύο βασικούς υπαίτιους λόγους: τις εκτεταμένες θύελλες σκόνης (dust bowl) που “κατάπιαν” σοδειές σε μεγάλες αγροτικές εκτάσεις και την βίαιη μηχανοποίηση της παραγωγής. Οι κόκκοι της άμμου και οι σιδερόφρακτες στρατιές από τρακτέρ, λοιπόν, ήταν αυτά που ανάγκασαν τον αγροτόκοσμο να εγκαταλείψει εστίες και χωράφια, προκειμένου να αναζητήσει την αμερικανική γη της Επαγγελίας προς τα εκεί που ανατέλλει ο ήλιος.
Καραβάνια από δαύτους, φορτώνουν όλα τους τα υπάρχοντα μέσα σε ξεχαρβαλωμένα φορτηγά και ξεχύνονται στις δημοσιές για να διανύσουν χιλιάδες μίλια, έχοντας στο μυαλό τους πως οι προκηρύξεις που τους μοίρασαν έλεγαν την αλήθεια: “Αναζητούνται εργάτες. Μισθός και καλύτερη ζωή εξασφαλισμένα.“.
Ανάμεσα τους και η οικογένεια Τζόουντ από την Οκλαχόμα. Μια πατριαρχική(;) οικογένεια, αντίστοιχη του κλασικού επαρχιακού προτύπου. Οι γονείς, τα έξι τους παιδιά με κεντρική φιγούρα τον Τομ, ο παππούς, η γιαγιά, ο θείος, ο αρραβωνιαστικός της μεγάλης κόρης και ο Κέιζι πάστορας. Ένας πρώην πάστορας. Άπαντες ξεκινούν -παρά τη θέλησή τους αλλά με όνειρα- για το μεγάλο ταξίδι προς τον τόπο που θα τους προσφέρει όλα όσα τους στέρησε ο πατρογονικός τους.
Οι κακοτοπιές, τα απρόοπτα και οι συνθήκες εξαθλίωσης του ταξιδιού. Η υποδοχή που βρήκαν στα πέρα μέρη, ο αγώνας τους για μια ομαλή μετάβαση στη νέα εποχή και ο διαρκής τους πόθος για επιβίωση, στηρίζονται σε ένα βασικό μοτίβο: όσο η οικογένεια παραμένει ενωμένη, δεν έχει τίποτα να φοβάται.
Μέσα από το παράδειγμα των Τζόουντ, ο Στάινμπεκ μας σιγοψιθυρίζει πως όταν και ο λαός ολόκληρος παραμένει ενωμένος, μία μονάχα επιλογή του μένει: να τραβήξει μπροστά. Ενάντια στη βιαιότητα των πολισμάνων που τους κάνουν δύσκολη τη ζωή, ενάντια στην καχυποψία και το μίσος των κατοίκων της απέναντι όχθης, ενάντια στον ανορθολογισμό των μεγαλογαιοκτημόνων και των συνεταιρισμών που τους προσφέρουν την πείνα ως επιλογή, ενάντια στο ίδιο τους το κράτος που λίγα κάνει για να τους εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή διαβίωση.
“Τα Σταφύλια της Οργής“, τα οποία έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και έχουν κάνει εκατομμύρια πωλήσεις παγκοσμίως, είναι μια ιστορία ποτισμένη με εμπειρία: ο ίδιος ο Στάινμπεκ, πριν προχωρήσει στη συγγραφή, επέλεξε να ζήσει έναν περίπου χρόνο μαζί με τους εσωτερικούς μετανάστες για να διαπιστώσει από κοντά τις άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους και να εμπνευστεί. Είναι, τέλος και σημαντικότερο, ό,τι καλύτερο μπορείς να διαβάσεις αυτήν την περίοδο, καθώς θα βοηθήσει το μυαλό σου να φύγει και να ξαναφύγει στις Ειδομένες του κόσμου και στους Τζόουντ του σήμερα.
ΥΓ: Το βιβλίο μεταφέρθηκε το 1940 και στην μεγάλη οθόνη. Κέρδισε δύο Όσκαρ (Σκηνοθεσίας και Β’ Γυναικείου Ρόλου), με τον Χένρι Φόντα να διαπρέπει υποδυόμενος τον Τομ Τζόουντ.
