Η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη και η εποχή του Φοβισμού στην ελληνική μυθοπλασία

Ο Ανρί Ματίς, ο Ζορζ Μπρακ, ο Αντρέ Ντερέν είναι τρεις ζωγράφοι που υπηρέτησαν πιστά το ρεύμα του Fauvisme στην ζωγραφική. Ο Πικάσο, ο Γκογκέν, ο Σεζάν, ο Βαν Γκογκ είναι ζωγράφοι που σε μια περίοδο της ζωής τους δοκίμασαν τις θεματικές και τις τεχνικές αυτού του ρεύματος. Η ελληνική μυθοπλασία έχει ασπαστεί, όπως φαίνεται, αυτό το ρεύμα και η Φόνισσα της Εύας Νάθενα επιβεβαιώνει πως υπάρχει ένα έλλειμμα έμπνευσης στους σεναριογράφους ή μια τάση προς το πολύ mainstream.

Φυσικά, αυτό δεν αφορά την ταινία Φόνισσα που βασίζεται στο βιβλίο του Παπαδιαμάντη που έχει γραφτεί πριν από 120 χρόνια. Συνδέεται όμως με τις προσεγγίσεις που επιλέγουν οι δημιουργοί και οι καλλιτέχνες στον χώρο της τηλεόρασης και του σινεμά.

Ο φοβισμός είναι ένα ρεύμα που υποδηλώνει όχι τον φόβο, αλλά το fauve, το γαλλιστί άγριο, το σκαιό, το ωμό, το αφιλτράριστο. Και φέτος έχουμε καταλάβει από πρώτο χέρι ότι είναι η τάση στην ελληνική μυθοπλασίαα της τηλεόρασης, με την αποτύπωση της κακοποίησης των γυναικών, με τον τρόπο που εκφράζεται λεκτικά και σωματικά η βία.

Η Φόνισσα είναι ένα masterclass ερμηνειών

Η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη είναι μια κατ’ εξοχήν τέτοια ιστορία που η Εύα Νάθενα (σκηνοθέτις) και η Κατερίνα Μπέη (σεναριογράφος) επέλεξαν να αποδοθεί όσο πιο ωμή γίνεται, χωρίς να μακιγιαριστεί τίποτα.

Οι αντιλήψεις της εποχής, η θέση της γυναίκας, η αντιμετώπιση των θηλυκών νεογέννητων, όλα αυτά λίγο πολύ τα γνωρίζαμε. Είναι άλλο όμως να τα έχεις ακούσει, να τα ξέρεις και άλλο να τα βλέπεις σε αυτόν τον βαθμό. Όπως, είναι άλλο αυτά και άλλο μια φόνισσα που σκοτώνει κορίτσια μικρής ηλικίας εν ψυχρώ, είτε πνίγοντάς τα με τα χέρια είτε σε γούρνες και τα συναφή.

Και γίνεται ακόμα πιο δύσκολη ψυχικά η ιστορία αυτή, επειδή ακριβώς δεν πρόκειται για μια τρελή φόνισσα που θα την πιάσουν και θα την τιμωρήσουν. Πρόκειται για μια γυναίκα που σκοτώνει με ένα κίνητρο με το οποίο μπορείς να συμφωνήσεις.

Να γεννηθούν και να ζήσουν τα κοριτσάκια σε αυτή την κοινωνία, για ποιον λόγο; Για να τις δέρνουν αλύπητα μέχρι να πεθάνουν από το ξύλο; Για να γίνουν δούλες ενός κύρη που βρωμάει, που ζέχνει, που δεν κουνάει ούτε πόδι στο σπίτι και δεν μπορεί να φέρει ούτε ένα κομμάτι ψωμί; Σε κάνει δηλαδή να της το συγχωρείς που αφαιρεί ζωές οι οποίες δεν θα ζούσαν ούτε στιγμή ευτυχίας. Και θα έμεναν κάποια στιγμή έγκυες οι κοπέλες, θα γεννούσαν κοριτσάκια και θα έτρεμαν μήπως τις δείρει ο άντρας τους ή τις πετάξει από το σπίτι.

Η Φόνισσα είναι μια πολύ ωραία ταινία. Προσωπικά την βρίσκω από τις καλύτερες του ελληνικού σινεμά τα τελευταία 10 χρόνια και το λέω εγώ που δεν λέω καλά λόγια για ελληνική ταινία ούτε λεφτά να μου δίνουν. Έχει ωραία φωτογραφία, ωραία πλάνα, ειδικά στα ενδιάμεσα των σκηνών πλοκής, αποτυπώνει το φυσικό τοπίο με τρόπο που θα ικανοποιούσε τον Παπαδιαμάντη – αν υποθέσουμε ότι τον γνωρίζουμε καλά από τα βιβλία του – κι έχει ερμηνείες που εκφραστικά είναι του υψηλότερου δυνατού επιπέδου. Όχι για την Ελλάδα, αλλά διεθνώς.

Καραμπέτη, Πρωτόπαππα, Τοπαλίδου, Τσορτέκης, Σταμουλακάτος, είτε εμφανίζονται για λίγο, είτε μιλάνε λίγο και εμφανίζονται για πολύ, είτε είναι σε όλα στο πολύ, δίνουν ρεσιτάλ ερμηνείας.

Κινηματογραφικά άρτια

Δεν περιμένεις προφανώς από ταινίες όπως η Φόνισσα να κάνουν κάτι αιρετικό σκηνοθετικά ή στο σενάριο. Θες να είναι stick to the story, να δεσμεύονται στην καταγραφή και να την πλασιώνουν χωρίς υπερβολές με τεχνικά στοιχεία που δεν την καπελώνουν. Εδώ αυτό συμβαίνει, δηλαδή τα τεχνικά στοιχεία λειτουργούν βοηθητικά, δεν καπελώνουν, ενισχύουν εκεί που πρέπει και προσφέρουν μια αισθητική αρτιότητα.

Κατανοώ επομένως πως θα υπάρξουν αρκετοί που θα ενοχληθούν από την ταινία ή που δεν θα τους αρέσει αυτή η γυναικοκεντρική προσέγγιση. Κατανοώ και όλους αυτούς που έχουν κουραστεί από την «σπαραξικάρδια» προσέγγιση της ελληνικής μυθοπλασίας και την έλλειψη πρωτοτυπίας.

Όπως κατανοώ και το αντίθετο, αυτούς που θα σταθούν αποκλειστικά και μόνο στο κοινωνικό ζήτημα, στο πολιτικό της μήνυμα όπως το εξέφρασε στην πρεμιέρα της ταινίας η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, αλλά θα πρέπει να θυμόμαστε πως μιλάμε για σινεμά. Και στο σινεμά, πρώτα κρίνουμε την ικανότητα της αφήγησης και μετά μπαίνουμε στη διαδικασία να μιλήσουμε για νοήματα και να ερμηνεύσουμε.

Ως προς τη Φόνισσα, αφήνω στην άκρη τις υπόλοιπες συζητήσεις που καθορίζονται από το συναίσθημα της στιγμής και από τις απόψεις του καθενός, και μένω στην κινηματογραφική δομή και προσέγγιση που την καθιστούν μια πολύ όμορφη ταινία.