«Μα στο Καστελλόριζο;». Αυτή είναι η πρώτη εύλογη απορία, διατυπωμένη σε τρεις μόλις λέξεις, όταν μαθαίνεις για το διεθνές φεστιβάλ ιστορικού ντοκιμαντέρ «Beyond Borders», το οποίο γεννήθηκε στο Καστελλόριζο και πραγματοποιείται αδιαλείπτως στο ακριτικό νησί από το 2016, κατά την τελευταία εβδομάδα του Αυγούστου, από το Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών (ΙΔΙΣΜΕ). H φετινή διοργάνωση θα είναι 8η, αρκετά ανανεωμένη, και ανοίγει τα πανιά της από τις 20 έως τις 27 Αυγούστου 2023. Όπως κάθε χρονιά, έτσι και φέτος, όλες οι προβολές, οι δράσεις, τα masterclasses και τα εργαστήρια είναι δωρεάν και ανοιχτά για το κοινό.

Για τους ξένους επισκέπτες και δημιουργούς η παραπάνω απορία παίρνει μια σχεδόν υπαρξιακή διάσταση: «Μα υπάρχει αυτό το νησί;». Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου για την παρουσίαση του προγράμματος και των παράλληλων εκδηλώσεων του φετινού «Beyond Borders», η καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ και πανεπιστημιακός, Ειρήνη Σαρίογλου, μοιράστηκε μια σχετική ιστορία. Όταν προσέγγισε τον Μισέλ Νολ, σύμβουλο διεθνούς ανάπτυξης της διοργάνωσης, προκειμένου να τεθεί επικεφαλής της κριτικής επιτροπής του πρώτου φεστιβάλ, εκείνος αδυνατούσε να εντοπίσει το νησί στο χάρτη. Νόμιζε ότι δεν υπήρχε. «Βλέπω μέχρι τη Ρόδο, μετά δεν έχει κάτι άλλο», ήταν αποστροφή του μέχρι το βλέμμα του τελικά να βρει το μικροσκοπικό Καστελλόριζο στο νοτιοανατολικό άκρο της χώρας.

Το Καστελλόριζο όμως είναι ο κατεξοχήν τόπος, λόγω της γεωγραφικής θέσης και της ιστορίας του, ο οποίος μπορεί να ενσαρκώσει το πνεύμα και την ουσία του «Beyond Borders». Ένας τόπος όπου βρίσκεται στο μεταίχμιο επαφών και επιρροών, μακρινός, απομονωμένος μα ανοιχτός σε ερεθίσματα, ένας τόπος τόσο μικρός που δεν σε εγκλωβίζει αλλά ακριβώς εξαιτίας του μεγέθους σε καλεί να επιτρέψεις στις ρίζες, στην ουσία, στο σημείο εκκίνησης. Μπορεί σήμερα να μοιάζει παράδοξο να πραγματοποιείται ένα διεθνές κινηματογραφικό φεστιβάλ στο Καστελλόριζο, ωστόσο το νησί αυτό διαθέτει μια πλούσια πολιτιστική και οικονομική ιστορία. Κέντρο εμπορίου και ναυτηλίας, κέντρο τεχνών και γραμμάτων, για πολλούς η μικρή αδελφή της Σμύρνης, το Καστελλόριζο αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τον μικρασιατικό και όχι μόνο ελληνισμό. Η Ιταλική κυριαρχία ήταν εκείνη που το περιθωριοποίησε και, μετά την απελευθέρωσή του, η απουσία συνεπών και αποτελεσματικών πολιτικών το μίκραινε συστηματικά, χρόνο με το χρόνο, δεκαετία με τη δεκαετία, ώστε να μην βρίσκει χώρο ούτε καν στους σχολικούς χάρτες.

Και όμως, αν και είναι τόσο «μικρό» για το ελληνικό κράτος, αποδεικνύεται πολύ μεγάλο για τη δημιουργία μιας νέας κοινότητας, αυτής του «Beyond Borders». Στο κάτω-κάτω, προϋπόθεση επιτυχίας και μακροημέρευσης ενός φεστιβάλ είναι η δημιουργία μιας κοινότητας γύρω από αυτό. Το φεστιβάλ κλείνει τα 8 χρόνια, ηλικία ορόσημο για φεστιβάλ τέτοιου βεληνεκούς όσον αφορά την εδραίωσή τους στους καλλιτεχνικούς κύκλους και την περαιτέρω βιωσιμότητα τους, όμως έχει ήδη κατακτήσει κάτι πολύτιμο: την ενεργοποίηση και τη δημιουργία νέων κοινοτήτων.

Πρώτα ήταν η κοινότητα των Καστελλοριζιωτών στην Αυστραλία, μια από τις πιο ισχυρές ομογενειακές κοινότητες της χώρας, οι οποίοι στήριξαν και στηρίζουν το όλο εγχείρημα. Έπειτα, ήταν η διεθνής κοινότητα δημιουργών, κινηματογραφικών κριτικών, καλλιτεχνών αλλά και φορέων του εξωτερικού, μια κοινότητα η οποία μεγαλώνει χρόνο με το χρόνο, διευρύνεται και βαθαίνει, δίνοντας στο “Beyond Borders” την αναγκαία συνέχεια, τα πρώτα κεφάλαια της δικής του “παράδοσης”. Με στόχο τη διατήρηση των δεσμών εξωστρέφειας και συνέργειας με παγκόσμιους πολιτιστικούς φορείς, θα φιλοξενήσει εκπροσώπους από ένα τιμώμενο ΜΜΕ, ένα τιμώμενο ακαδημαϊκό ίδρυμα και ένα τιμώμενο κινηματογραφικό φεστιβάλ: Τιμώμενο ΜΜΕ θα είναι το μεγαλύτερο κρατικό κανάλι της Γερμανίας, το ZDF, τιμώμενο ακαδημαϊκό ίδρυμα η Σχολή Κινηματογράφου του Μονάχου, από τις μεγαλύτερες και παλαιότερες κινηματογραφικές σχολές της Ευρώπης, ενώ τιμώμενο φεστιβάλ θα είναι το Φεστιβάλ Αρχαιολογικού, Εθνογραφικού και Ιστορικού Ντοκιμαντέρ Κύπρου (AEI Cyprus Film Festival). Φέτος επίσης εισάγεται για πρώτη φορά ο θεσμός της τιμώμενης χώρας που για το 2023 θα είναι ο Καναδάς.

Τελευταία μα πιο σημαντική, έρχεται η τοπική κοινότητα. Δικαιολογημένα υπήρξε η πιο καχύποπτη από όλες, καθώς έχει λιώσει τα παπούτσια της σε δρόμους αδιέξοδους που ήταν στρωμένοι με τις πιο αγαθές προθέσεις. Η καχυποψία έδωσε τη θέση στην στήριξη και η στήριξη σε κάτι ακόμα πιο ουσιαστικό την αποδοχή. Η κοινότητα του Καστελλόριζου έδωσε ρίζες σε κάτι άυλο, έγινε το «φεστιβάλ τους», έγινε ερώτηση σε πρώτο πληθυντικό («πόσες ταινίες θα έχουμε φέτος;»), έγινε -σε μια άλλη ανέκδοτη ιστορία που μοιράστηκε η κυρία Σαρίογλου- η «υπόσχεση» στα χείλη ενός μικρού παιδιού «θα γίνω και εγώ ιστορικός για να κάνω φεστιβάλ στο νησί όταν μεγαλώσω».

Ένα διεθνές κινηματογραφικό φεστιβάλ ντοκιμαντέρ στο Καστελλόριζο· πολλές φορές δεν είναι η πρωτοτυπία μιας ιδέας το κρίσιμο στοιχείο για την επιτυχία της, αλλά το πάθος που γεννά, ο επαγγελματισμός με τον οποίο υλοποιείται καθώς και η ουσία που φέρει. Σε μια εποχή κατά την οποία στρεφόμαστε στην αλήθεια και η αναζήτησή της αποδεικνύεται μια πολύ απαιτητική διαδικασία, τα ντοκιμαντέρ αποτελούν το καλύτερο εργαλείο για να διευρύνουμε τα όρια της γνώσης μας, τα όρια του κόσμου μας. Μα πόσο συναρπαστικό, κάτι τόσο μεγάλο να ξεκινά από μια μικρή κουκίδα στην άκρη του Αιγαίου!

Περισσότερες πληροφορίες για το 8o «Beyond Borders» θα βρεις εδώ, παρακάτω όμως συγκεντρώσαμε τα πιο σημαντικά στοιχεία για τη φετινή διοργάνωση.

Η Τελετή Έναρξης

Στην Τελετή Έναρξης του φεστιβάλ θα προβληθεί το βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Το Γελαστό Παιδί» του Άλαν Γκίλσελαν (Ιρλανδία, 2022), που ξετυλίγει το νήμα της αλήθειας πίσω από το γνωστό τραγούδι που γράφτηκε από τον έφηβο επαναστάτη Μπρένταν Μπίαν ως φόρος τιμής σ’ έναν άλλο θρυλικό επαναστάτη, τον Μάικλ Κόλινς, αλλά γνώρισε μια σπουδαία δεύτερη ζωή ως αριστερός ύμνος της αντίστασης στη Χούντα, μεταφρασμένο από τον ποιητή Βασίλη Ρώτα και μελοποιημένο από τον Μίκη Θεοδωράκη. Με πρωτότυπη μουσική της Ελένης Καραΐνδρου και με τη συμμετοχή προσωπικοτήτων, όπως η Μαρία Φαραντούρη, ο Παντελής Βούλγαρης, ο Ροβήρος Μανθούλης και ο Παντελής Μπουκάλας, η ταινία αφηγείται τις αναπάντεχες μεταμορφώσεις ενός τραγουδιού, αλλά και την πολυτάραχη Ιστορία δύο λαών. Η βραδιά θα ολοκληρωθεί με τη συναυλία της Φωτεινής Δάρρα, για πρώτη φορά στο νησί, που μαζί με τον μουσικοσυνθέτη Γιώργο Παπαχριστούδη και τον τραγουδιστή Κώστα Τριανταφυλλίδη θα παρουσιάσουν ένα πλούσιο μουσικό ρεπερτόριο.

Η Τελετή Λήξης

Στην Τελετή Λήξης θα προβληθεί η ταινία «Tricks on the Dead» του Jordan Paterson, μέσω της οποίας εξιστορείται και απλώνεται το νήμα του πρώτου μαζικού μεταναστευτικού ρεύματος των Κινέζων εργατών στην Ευρώπη. Το  Φεστιβάλ θα ολοκληρωθεί με τη συναρπαστική παρέα της Ελένης Τσαλιγοπούλου, του Γιώργου Ανδρέου και της Κορίνας Λεγάκη που παντρεύουν τα ηχοχρώματα της Ανατολής και της Δύσης.

Τα τμήματα και τα βραβεία

Στην 8η έκδοσή του το φεστιβάλ θα φιλοξενήσει 3 διαφορετικές σκηνές προβολών: Το Επίσημο Διαγωνιστικό Τμήμα, το οποίο περιλαμβάνει 18 ταινίες τεκμηρίωσης μεσαίου και μεγάλου μήκους και το μicro Διαγωνιστικό Τμήμα, το οποίο περιλαμβάνει 24 ταινίες τεκμηρίωσης μικρού μήκους, ενώ ως τρίτη σκηνή προβολών – εκτός διαγωνιστικού προγράμματος – θα υπάρχει η σκηνή του Πανοράματος, στην οποία θα φιλοξενούνται καθημερινά διαφορετικά κινηματογραφικά αφιερώματα. Στα δύο διαγωνιστικά τμήματα απονέμονται συνολικά 11 βραβεία: Βραβείο Καλύτερου Ιστορικού, Καλύτερου Κοινωνικού και Καλύτερου Πολιτικού Ντοκιμαντέρ, όλα με τη χορηγία της ΕΡΤ, Βραβείο Καλύτερου Ελληνικού Ντοκιμαντέρ με χορηγία του ΕΚΚ, Ειδικό Βραβείο Μεσογειακής Φιλίας με χορηγία του ΕΚΟΜΕ, Ειδικό Βραβείο «Οδυσσέας» με χορηγία της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας, Βραβείο FIPRESCI, Βραβείο #ThisisEU Ευρωπαϊκές Αξίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, και Χρυσός, Αργυρός και Χάλκινος Φοίνικας μicro με υποστηρικτή το  γερμανικό κρατικό κανάλι ZDF/Phoenix και την ΕΡΤ.

Η κριτική επιτροπή

Τη φετινή κριτική επιτροπή του επίσημου διαγωνιστικού τμήματος απαρτίζουν οι: Wolfgang Bergmann (Εκτ. Διευθυντής ARTE Γερμανίας, Πρόεδρος της Επιτροπής), Εύα Στεφανή (Σκηνοθέτρια/Ακαδημαϊκός), Karin Jurschick (Σκηνοθέτρια/Ακαδημαϊκός), Σταύρος Παπαγεωργίου (Σκηνοθέτης/Καλλιτεχνικός Διευθυντής του AEI Cyprus Film Festival) και Jordan Paterson (Σκηνοθέτης/Παραγωγός). Στην κριτική επιτροπή FIPRESCI συμμετέχουν οι κριτικοί Senem Erdine (Altyazi, Τουρκία), Davide Magnisi (CineCritica, Ιταλία) και Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος (ALPHA TV, LIFO), ενώ η κριτική επιτροπή του μicro αποτελείται από τους/τις: Peter Arens (Υπεύθυνο του προγράμματος Ιστορίας και Επιστήμης, ZDF Γερμανική Ραδιοτηλεόραση, Πρόεδρο της Επιτροπής), Pelin Esmer (Σκηνοθέτρια), Marcin Malatynski (Ακαδημαϊκό/Παραγωγό), Αφροδίτη Καϊράκη (Ακαδημαϊκό) και Πάνο Δενδραμή (Σκηνοθέτη/Καθηγητή Κινηματογράφου).

Masterclasses και Labs

Φυσικά, όπως και κάθε χρόνο, θα πραγματοποιηθούν επιμορφωτικά σεμινάρια (masterclasses) με κορυφαίες φυσιογνωμίες από την κινηματογραφική και τηλεοπτική βιομηχανία, όπως ο Jean Christoph Caron, επικεφαλής του τμήματος Ντοκιμαντέρ του Phoenix, που με το «The True History Behind Pop-Culture Heroes», εξερευνά τις λιγότερο γνωστές πτυχές της ιστορίας των ηρώων που ενέπνευσαν τον James Bond και τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, η καθηγήτρια Αφροδίτη Καϊράκη που θα ασχοληθεί με τις ταινίες ‘Μαγική Πόλη’ και ‘Συνοικία το όνειρο’ και την αναπαράσταση των προβλημάτων των προσφύγων μέσα από αυτές και ο Giuseppe Cederna, ηθοποιός, συγγραφέας και πρωταγωνιστής της ταινίας Mediterraneo που θα συνδυάσει τις αναμνήσεις του από την ταινία με προσωπικά βιώματα και αναμνήσεις από το ίδιο το Καστελλόριζο, ενώ κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ θα γίνει και ειδική προβολή του Mediterraneo. Τέλος ο Σταύρος Παπαγεωργίου, ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής του AEI Cyprus Film Festival, θα μοιραστεί με το κοινό μυστικά και ευκαιρίες για τις δυνατότητες κινηματογραφικών συμπαραγωγών στην Κύπρο.

Αναπόσπαστο τμήμα του Φεστιβάλ είναι και το διήμερο Audiovisual Pitching Lab, όπου παρουσιάζονται σε προβολές 10-12 projects απ’ όλον τον κόσμο που συζητώνται με κορυφαίους επαγγελματίες από το χώρο της κινηματογραφικής βιομηχανίας, οι οποίοι συμβάλουν έτσι καθοριστικά στη διαμόρφωση και στην υλοποίηση του μελλοντικού κινηματογραφικού γίγνεσθαι.

Και επειδή ο κινηματογράφος είναι ιστορίες, καινοτομώντας για ακόμα μια φορά στη φετινή διοργάνωση θεσμοθετήθηκε το «Beyond Storytelling»: Ένα κινηματογραφικό εργαστήρι με τη συμμετοχή φοιτητών/ριών από το συνεργαζόμενο δίκτυο κινηματογραφικών σχολών, που θα επικεντρώνεται κάθε χρόνο σε ένα θεματικό πυρήνα συνυφασμένο με το Καστελλόριζο και θα «μυεί» τα μέλη του σε όλα τα στάδια της κινηματογραφικής παραγωγής, από το development έως το post production παράγοντας μια ταινία τεκμηρίωσης μικρού μήκους.

Critics’ Corner

Yπό την προεδρία του Γενικού Γραμματέα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI), Klaus Eder, θα διεξαχθεί κατά τη διάρκεια των προβολών και σε καθημερινή βάση, η δράση Critics’ Corner, κατά την οποία τρία διακεκριμένα μέλη της FIPRESCI θα συνομιλούν με τους επαγγελματίες, αλλά και με το κοινό, για τις ταινίες που προβλήθηκαν το προηγούμενο βράδυ στα διαγωνιστικά τμήματα του Φεστιβάλ.

Παράλληλες δράσεις

Την εβδομάδα προβολών και μεταξύ των διαλειμμάτων, το πρόγραμμα θα διανθίζεται από μουσικά ιντερλούδια, των Δήμου Βουγιούκα και Δημήτρη Κουφογιώργου, από τον κόσμο του αργεντίνικου Tango και της Valse Musette, τις μουσικές παραδόσεις των Βαλκανίων και την Ελληνική μουσική, τα οποία εμπνέονται από το εγχώριο και διεθνές μουσικό κινηματογραφικό ρεπερτόριο και συνδυάζουν άλλοτε τους ήχους του ακορντεόν και της κλασικής κιθάρας κι άλλοτε το μαντολίνο και το πιάνο.

Ταυτόχρονα, καθ’ όλη την εβδομάδα διεξαγωγής του Φεστιβάλ θα πραγματοποιηθούν εργαστήρια για μεγάλους και μικρούς, όπως: «Cin(e)περίληψη στην τάξη» -βιωματικό κινηματογραφικό εργαστήρι από το ΕΚΟΜΕ και τους Δημήτρη Παπαχαραλάμπους και Ματούλα Παπαδημητρίου, Μακραμέ (κομποδετική)-Δημιουργία αντικειμένων και κοσμημάτων από την Κλεοπάτρα Αρσενικού, Παραδοσιακοί χοροί της Δωδεκανήσου από τον Νίκο Τζέλλο, Εργαστήρι ζυμαρικών από τον Άρη Λιοκάτη, αλλά και Υποβρύχιος καθαρισμός με την περιβαλλοντική οργάνωση i-Sea!

Παράλληλα θα πραγματοποιηθεί εικαστική έκθεση της Γεωργιάννας Νταλάρα στην υπαίθρια Αγορά του νησιού και έκθεση γλυπτικής του εικαστικού Αλέξανδρου Ζυγούρη, ενώ καθημερινά ο δημοσιογράφος  και συγγραφέας Παύλος Μεθενίτης θα συντονίζει απογευματινές βιβλιοπαρουσιάσεις με θέματα ιστορικής, λογοτεχνικής και κινηματογραφικής εμβέλειας. Κεντρική βιβλιοπαρουσίαση του φεστιβάλ θα αποτελέσει η νέα έκδοση του ΙΔΙΣΜΕ σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Γενεύης που προσεγγίζει την Μικρασιατική Καταστροφή μέσα από μάτια δυτικών πηγών, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Συνθήκη της Λωζάνης.