Ένα παιδικό μπλουζάκι με μια στάμπα της Μίνι. Κι ένα ροζ κοριτσίστικο τζιν. Με θυμάμαι να τα αγοράζω για δώρο στην ανιψιά μου. Που πλέον μεγάλωσε. Και βάζει τα παλιά της ρούχα σε κάδους ανακύκλωσης απέναντι από το πατρικό μου. Αυτές είναι οι πρώτες μου σκέψεις μπροστά στην γιγάντια εγκατάσταση “Return to Sender” της αφρικανικής καλλιτεχνικής κολεκτίβας NEST σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου, στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΕΜΣΤ με το ΚΠΙΣΝ. Βλέπω 150 δεμάτια γεμάτα ρούχα, που καθένα ζυγίζει 270 κιλά και παρακολουθώντας και το βίντεο που συνοδεύει την εγκατάσταση επιστρέφω σπίτι με ενοχές και τη συνειδητοποίηση ότι είμαι (άθελα μου) μέρος του προβλήματος. Ειδικά όταν μαθαίνω ότι αυτά τα ρούχα μέσα στα δεμάτια ήρθαν στην Αθήνα από την Θεσσαλονίκη.
Τι μαθαίνω μέσα σε 20 λεπτά από τις συνεντεύξεις στο βίντεο; Μια ασύλληπτη ποσότητα παλιών ρούχων φτάνει στην Αφρική, ενώ έως και το 40% κάθε δέματος εισαγόμενων μεταχειρισμένων ρούχων είναι εντελώς άχρηστο και οδηγείται κατευθείαν στις χωματερές. Είναι τα ρούχα μας, τα παλιά μας ρούχα (όχι τα καλής ποιότητας, αυτά μένουν στη Δύση), τα φθηνά, κακοραμμένα, που χαλάνε μετά από τρία πλυσίματα και βρωμάνε πολυεστέρα. Γιατί δεν περιέχουν ίχνος βαμβάκι.
Αποικιοκρατία απορριμμάτων
H αποικιοκρατία παραμένει ακόμη ζωντανή στην αφρικανική ήπειρο. Σε διάφορες υπαίθριες αγορές στην Κένυα, την Τανζανία, την Ουγκάντα, την Ρουάντα, και στο Μπουρουντί πωλούνται τζιν με 1€ και μπλουζάκια με 50 λεπτά. Φοράνε τα μεταχειρισμένα ρούχα μας γιατί δεν έχουν χρήματα να αγοράσουν καινούργια. Αγοράζουν και μια μεταχειρισμένη ταυτότητα, αυτή που πετάξαμε εμείς επειδή τη βαρεθήκαμε στους κόκκινους κάδους ανακύκλωσης. Δεν τους επιτρέπει η Δύση, εσκεμμένα, να δημιουργήσουν τη δική τους ταυτότητα, να αποκτήσουν τις δικές τους κοινωνικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές δομές και πεποιθήσεις. Τα ρούχα που αγοράζουμε είναι μια μορφή αυτοέκφρασης και ελευθερίας. Αν δεν έχεις δικαίωμα να αγοράσεις καινούργια ρούχα, σημαίνει ότι είσαι υποτελής. Η κληρονομιά της αποικιοκρατίας των απορριμμάτων είναι κληρονομιά της φτωχοποίησης και της εκμετάλλευσης , οι άνθρωποι οδηγούνται στην υποτέλεια ενός παγκόσμιου εμπορίου που έχει σχεδιαστεί για να πιο πλούσιους τους πλούσιους.
Τα δεμάτια μεταχειρισμένων ρούχων σε πλαστική συσκευασία που δωρίζονται από ανθρώπους σε πλούσιες χώρες ονομάζεται στην Αφρική “mitumba”. Οι επικριτές του εμπορίου Mitumba σημειώνουν ότι η εισροή φθηνών ενδυμάτων είναι υπεύθυνη για την παρακμή των τοπικών κλωστοϋφαντουργικών βιομηχανιών.
Το κατασκευασμένο αφήγημα της ανθρωπιστικής βοήθειας ή γιατί δεν θέλουν τα κουρέλια μας
Το 2016 η “Κοινότητα Κρατών της Ανατολικής Αφρικής” προσπάθησε να απαγορεύσει την εισαγωγή μεταχειρισμένων ρούχων από τη Δύση. Ανεπιτυχώς. Δεν ήταν κάτι που άρεσε στις ΗΠΑ που έπρεπε να πετάει κάπου τα υφασμάτινα σκουπίδια των ακόρεστων πολιτών της. Το εμπόριο των μεταχειρισμένων ρούχων είναι μια βρώμικη μπίζνα. Η εγκατάσταση με τους τόνους παλιών ρούχων καταδεικνύει τις πραγματικές διαστάσεις της ανεξέλεγκτης κατανάλωσης στον Παγκόσμιο Βορρά, ενώ συγχρόνως φωτίζει τις αυστηρές νομοθεσίες, οι οποίες επιβάλλουν ρητά τη μεταφορά και την εναπόθεση των υφασμάτινων αποβλήτων στον Παγκόσμιο Νότο ως μέρος της υποτιθέμενης ανθρωπιστικής βοήθειας.
Η πολιτική τέχνη της κολεκτίβας NEST
Στην παρουσίαση της υπαίθριας εγκατάστασης στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, μας εξήγησε ο ταλαντούχος Sunny Dolat (της κολεκτίβας NEST) πώς η τέχνη μπορεί να αφυπνίσει το κοινό για το περιβαλλοντικό, κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό αντίκτυπο των μεταχειρισμένων ρούχων (που ναι είναι από το Shein, το . Η κολεκτίβα NEST παρουσιάζει στην Αθήνα τη μεγάλης κλίμακας εγκατάσταση Return to Sender, η οποία δημιουργήθηκε ειδικά για την Documenta 15. Στο ΚΠΙΣΝ παρουσιάζεται η πρώτη εκδοχή της μετά το Κάσσελ. Το έργο, από τα πολυσυζητημένα της διοργάνωσης, είναι ένα περίπτερο φτιαγμένο από μεγάλα δεμάτια μεταχειρισμένων ρούχων. Η εγκατάσταση στην Εσπλανάδα του ΚΠΙΣΝ είναι φτιαγμένη από υφάσματα και ρούχα που έχουν συλλεχθεί από την Ελλάδα και προορίζονταν για ανακύκλωση ή επανάχρηση στη βιομηχανία, όπου και θα καταλήξουν μετά την παρουσίαση. Σοκαριστικό; ΝΑΙ. H αλόγιστη παραγωγή απορριμμάτων και το ζήτημα της διαχείρισής τους πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά.
Η περιβαλλοντικής υποβάθμιση της Αφρικής
Με αφορμή την υπαίθρια εγκατάσταση Return to Sender της αφρικανικής καλλιτεχνικής κολεκτίβας NEST, ο οργανισμός SOFFA- Social Fashion Factory σε συνεργασία με το ΚΠΙΣΝ, πραγματοποιεί μία σειρά συναντήσεων για εφήβους και ενήλικες με στόχο να αντιληφθούν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της βιομηχανίας της μόδας αλλά και να ακούσουν ιστορίες γυναικών που προέρχονται από τις χώρες παραγωγής, διανύοντας ένα μεγάλο ταξίδι, όπως και τα ρούχα μας. Πληροφορίες εδώ.
Info: Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) παρουσιάζουν τη μεγάλη υπαίθρια εγκατάσταση Return to Sender (Επιστροφή στον Αποστολέα) της αφρικανικής καλλιτεχνικής κολεκτίβας NEST σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου. Το έργο θα παραμείνει στην Εσπλανάδα του ΚΠΙΣΝ από τις 26 Απριλίου έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2023 με ελεύθερη πρόσβαση για το κοινό.
Περισσότερες πληροφορίες: snfcc.org / emst.gr
Φωτογραφίες: Νίκος Καρανικόλας
