Εν αρχή είναι ωραίο να πηγαίνεις να το ζητήσεις σε κάποιο βιβλιοπωλείο και ακούς τον υπάλληλο να σου λέει «συγνώμη, αλλά είναι διαθέσιμο μόνο κατόπιν παραγγελίας» – τουλάχιστον αυτό συνέβη στη δική μας περίπτωση. Τελικά ακόμη στην εποχή του «παντού οθόνες» το βιβλίο διατηρεί τη δύναμή του. Αρκεί βέβαια να έχει πραγματικά κάτι να πει στον αναγνώστη. Και το «Δωσίλογοι», του Μενέλαου Χαραλαμπίδη (εκδόσεις Αλεξάνδρεια), αξίζει απόλυτα το hype. Το ότι στις παραλίες, το καλοκαίρι, έβλεπες συχνά κόσμο να το κρατάει, παρότι είναι το ακριβώς αντίθετο του «να διαβάσω κάτι να περάσει η ώρα», το συνοψίζει στο ακέραιο.
Ναι, δεν πειράζει, καθόλου, να περιμένεις λίγες μέρες, κανένα πρόβλημα δεν (πρέπει να) έχεις αν χρειαστεί να ξαναπάς για να το αποκτήσεις. Είναι ένα βιβλίο που επιβάλλεται να υπάρχει στη βιβλιοθήκη σου. Ένα βιβλίο που φωτίζει μία από τις πιο σκοτεινές εποχές της ελληνικής ιστορίας. Στο σχολείο δεν μας τα μαθαίνουν αυτά. Και δεν μας τα μαθαίνουν καθότι η πληγή παραμένει ανοιχτή, επειδή δεν έχει υπάρξει λύτρωση μέσω των τίμιων και ειλικρινών εξηγήσεων και επειδή το αποτύπωμα εκείνου του διχασμού επιβιώνει σχεδόν αυτούσιο στο σήμερα, απλά με διαφορετική μορφή. Το «δεξιός – αριστερός» ως δίπολο, πιο δυνατό από το χρόνο, σταθερά πολωτικό.
Τι μας λέει λοιπόν αυτό το βιβλίο που διαβάζουν όλοι αυτόν τον καιρό;
Οι «Δωσίλογοι», καταπώς ο τίτλος σαφώς μας προϊδεάζει, αναφέρονται στην περίοδο της γερμανικής κατοχής. Πιο συγκεκριμένα, στο πώς κάποιοι Έλληνες, διόλου λίγοι δυστυχώς, συνεργάστηκαν ξεκάθαρα με τους κατακτητές. Έπαιξαν το παιχνίδι τους, το βρήκαν ως ευκαιρία για να παγιώσουν θέσεις εξουσίας, πολιτικές και οικονομικές, καθώς και να βγάλουν νοκ άουτ τους εσωτερικούς εχθρούς τους.
Είναι εξοργιστικό να διαπιστώνεις πως ορισμένοι ντόπιοι αποδείχθηκαν πιο Ναζί από τους Ναζί στην πράξη. Και πως μετά την απελευθέρωση, όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν για τις απεχθείς πράξεις τους, αλλά στην συντριπτική πλειονότητά τους συνέχισαν να κάνουν κουμάντο στη χώρα, από διάφορα πόστα, με διάφορους τρόπους. Σβήνοντας τα ίχνη τους, ελέγχοντας τα κέντρα αποφάσεων προς όφελός τους. Πολλοί μάλιστα αντιμετωπίστηκαν ως ήρωες από το μεταπολεμικό ελληνικό κράτος, ενώ αυτοί που με τόσο μίσος και λύσσα κυνήγησαν, συνέχισαν να αντιμετωπίζονται σαν μιάσματα, να τιμωρούνται με φυλακές και εξορίες.
Θα μπορούσε να πει κανείς πως αυτή είναι μία υποκειμενική προσέγγιση των πραγμάτων; Μια μονόπλευρη παρουσίαση; Όχι, και αυτό είναι που κάνει αυτό το βιβλίο ξεχωριστό ή διαφορετικό από παρόμοιες προσπάθειες. Είναι «μπετόν αρμέ» στις πληροφορίες του σε πολύ μεγάλο βαθμό. Επειδή προέρχονται από πραγματικά εντυπωσιακά πολλές πηγές, πολλαπλώς διασταυρωμένες. Επειδή, πολύ απλά, επιτελεί το ρόλο ενός ιστορικού ντοκουμέντου. Παραθέτει τα γεγονότα αφήνοντας την αλήθεια να μιλήσει. Τεκμηριωμένα.
Ο διχασμός, λέμε συχνά, είναι η μεγάλη διαχρονική πληγή του ελληνικού έθνους. Μόλις τελειώσεις αυτό το βιβλίο θα καταλάβεις πως αυτό δεν είναι κάτι που βρήκαμε και επαναλαμβάνουμε μηχανικά, αλλά η σκληρή πραγματικότητα. Το επίσης καλό με τους «Δωσίλογους» είναι πως διαβάζονται πολύ άνετα και από κάποιον που δεν είναι συνηθισμένος σε τέτοιου είδους αναγνώσματα. Δεν κουράζει, δεν πλατειάζει. Είναι συμπυκνωμένη, μεστή πληροφορία που ρέει σαν νεράκι και δεν θες να σταματήσεις να διαβάζεις.
Το κακό με τους «Δωσίλογους» είναι πως αυτοί που «πρέπει» δεν θα το διαβάσουν. Ή και αν το κάνουν, δεν θα πειστούν, θα το αμφισβητήσουν ή θα προσπαθήσουν να το ακυρώσουν, να το μειώσουν. Γιατί, το είπαμε, το ξαναλέμε, ο διχασμός του τότε, συνεχίζεται και στο σήμερα. Οι πολέμιοι του βιβλίου το αποκαλούν «προπαγάνδα του ΚΚΕ» προκειμένου να καπελώσει ιδεολογικά και να βάψει αποκλειστικά «κόκκινη» την Εθνική Αντίσταση, αρκετοί επίσης το χαρακτηρίζουν αναμάσημα παλαιότερου συγγράμματος του ιστορικού Δημήτρη Κουσουρή. Οι περισσότεροι, πάντως, από όσους βρίζουν και κατηγορούν δεν έκαναν πιθανότατα καν τον κόπο να διαβάσουν όσα γράφει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης. Δεν τους άφησε ο φανατισμός τους.
Οι «Δωσίλογοι» μιλάνε τη γλώσσα της αλήθειας – και γι’ αυτό είναι ένα πολύτιμο βιβλίο
Μέσα από τους «Δωσίλογους» θα μάθεις τις πολιτικές που ακολούθησαν οι τρεις ελληνικές κατοχικές κυβερνήσεις και γιατί, ποιοι επιχειρηματίες και ελεύθεροι επαγγελματίες είχαν «νταραβέρια» με τους κατακτητές, αλλά και ποια ήταν η δράση της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής, των Ταγμάτων Ασφαλείας, των Ελλήνων πρακτόρων των Ες-Ες.
Γιατί όλοι αυτοί επέλεξαν την πολιτική, οικονομική και ένοπλη συνεργασία με τον κατακτητή; Άλλοι ταυτίζονταν ιδεολογικά με τον φασισμό, άλλοι γοητεύτηκαν από την αύρα και την ισχύ του νικητή (η Γερμανία στην αρχή φαινόταν ως η αδιαφιλονίκητη θριαμβεύτρια του πολέμου), άλλοι μισούσαν τον κομμουνισμό από τα βάθη της ψυχής τους και τον αντιμετώπιζαν ως τη μέγιστη απειλή, άλλοι έψαξαν να τα «κονομήσουν» και άλλο, το είδαν ως ζήτημα επιβίωσης.
Το βιβλίο παραθέτει στοιχεία για τον νομό Αττικής και μόνο γι’ αυτόν. Όχι επειδή δεν συνέβησαν παρόμοια σκηνικά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, αλλά επειδή ο συγγραφέας περιόρισε χωροταξικά την έκταση της χρονοβόρας έρευνάς του για να είναι πιο ακριβής, ομοίως γιατί σε αυτές τις πηγές απέκτησε πρόσβαση. Πολλά στοιχεία έρχονται για πρώτη φορά στο φως – και είναι εξοργιστικό να μαθαίνεις πως υπάρχουν ακόμα μυστικά αρχεία στο υπουργείο Εσωτερικών για το θέμα. Δεν είναι δημόσια περιουσία που θα έπρεπε όλοι να έχουν πρόσβαση υπό συγκεκριμένες συνθήκες και προϋποθέσεις; Έλα μου ντε…
Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου είναι μια ιδανική αφορμή για να κάνεις κομμάτι της βιβλιοθήκης σου τους «Δωσίλογους». Γιατί 80 ολόκληρα χρόνια μετά το τέλος της γερμανικής κατοχής, ακόμα επιλέγουμε να μην μιλάμε ανοιχτά για ένα θέμα – ταμπού. Διαιωνίζουμε τρόπον τινά το «όχι», πολύ διαφορετικά του αρχικού μηνύματος και τόσο λανθασμένα. Ο καθείς, ανάλογα με το που τοποθετείται ιδεολογικά, έχει βγάλει τα πορίσματά του. Το ελληνικό κράτος συνειδητά επί σειρά ετών επέλεξε μια πολιτική λήθης για το ζήτημα, αν υπάρχει μια δικαιολογία είναι πως επρόκειτο για ένα τεράστιο συλλογικό τραύμα που ήταν πολύ δύσκολο να διευθετηθεί στα ίσα.
Όμως υπάρχει κάτι πιο ισχυρό από τα όποια ιδεολογικά στρατόπεδα. Από το «μη μιλάς, άστο να γίνει, πέρασε πάει». Είναι η δύναμη της αλήθειας. Οι «Δωσίλογοι» του Μενέλαου Χαραλαμπίδη αυτό κομίζουν. Γι’ αυτό και είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα, που σαν το διαβάζεις, σε κάνει πιο πλούσιο ως άνθρωπο, σε γνώσεις και συναισθήματα. Θέλει γενναιότητα το να αντικρίζεις το σκοτάδι. Αλλά μόνο έτσι μπορεί κάποια στιγμή να βγεις στο φως.
