Ο Λάμπρος Γιώτης σκηνοθετεί το «Μετά την Τρικυμία»

Πώς θα σας φαινόνταν αν πηγαίνατε σε μια παράσταση, που ο σκηνοθέτης άκουγε την ιστορία σας και στη συνέχεια η θεατρική ομάδα την μετέφερε επί σκηνής; Αυτό επιδιώκει να κάνει ο δραματοθεραπευτής Λάμπρος Γιώτης στη νέα του παράσταση «Μετά την Τρικυμία», εμπνευσμένη από το έργο του Σαίξπηρ. Μια πρωτοποριακή παράσταση που επιδιώκει να συνδέσει τη δύναμη του ποιητικού θεάτρου με τον σκηνικό αυτοσχεδιασμό και να δείξει τον δρόμο για τη θεραπεία της ψυχής μέσα από τη θεατρική τέχνη. Εμείς μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη για να μας πει περισσότερα για τη δραματοθεραπεία, την ομάδα «Playback Ψ», καθώς και πως τα βαθύτερα νοήματα της «Τρικυμίας» του Σαίξπηρ, που έρχονται να μιλήσουν στο σήμερα.

Πρόκειται για μια παράσταση την οποία έχετε εμπνευστεί από την «Τρικυμία» του Σαίξπηρ. Θα ήθελα να μας μιλήσετε για τη σύλληψη της ιδέας.

Το κύριο ερώτημα κατά τη γνώμη μου στην «Τρικυμία» του Σαίξπηρ, ένα έργο πολυδιάστατο που επιδέχεται ποικίλες ερμηνείες, είναι το εξής: «ποια είναι η θέση μου σε αυτό τον κόσμο;»

Ένα ερώτημα τόσο καθημερινά υπαρκτό, όσο και βαθιά υπαρξιακό, η απάντηση του οποίου μπορεί να αλλάζει σε κάθε περίσταση ή στάδιο της ζωής μας, αναδύοντας ανάλογες ατομικές και συλλογικές συμπεριφορές. Ένα ερώτημα το οποίο καλείται κάποιος να απαντήσει σε μια δημιουργία Τέχνης, σε κάθε διεργασία ψυχοθεραπείας, αλλά και στις σχέσεις του με τους άλλους και τον εαυτό του. Είναι ένα ερώτημα που αφορά την εφηβεία αλλά και την ωριμότητα, το ξεκίνημα αλλά και την ολοκλήρωση. Έχει ατομικές και κοινωνικές συνιστώσες και επιπτώσεις. Θεωρώ ότι κάθε άτομο, ανεξαρτήτως χαρακτηριστικών, μόρφωσης, κοινωνικής ζωής, δίνει στη διάρκεια της ζωής του με κάποιο τρόπο μια απάντηση στο ερώτημα αυτό. Και αυτή την απάντηση, που νομίζω μας αφορά όλους, ήθελα να τη φέρω στο φως.

Αναφέρετε πως η συγκεκριμένη παράσταση δείχνει ένα δρόμο για τη θεραπεία της ψυχής μέσα από τη θεατρική τέχνη. Πώς επιδιώκετε να το πετύχετε αυτό;

Η παράσταση «Μετά την Τρικυμία» έχει δύο μέρη. Στο πρώτο θα παιχτεί η «Τρικυμία», ένα πολυπρόσωπο έργο, σε μια διασκευή για πέντε ηθοποιούς. Μετά από ένα διάλειμμα, οι θεατές έχουν την ευκαιρία να μοιραστούν οτιδήποτε τους διακίνησε το έργο. Κάθε αφήγηση αναπαρίσταται από τους ηθοποιούς της ομάδας μέσω θεατρικού αυτοσχεδιασμού. Αυτή η μέθοδος, που ονομάζεται «Θέατρο Playback», δίνει την ευκαιρία στους θεατές να εκφραστούν, να επικοινωνήσουν και να δουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους να μεταμορφώνονται σε σκηνική δράση. Δεν πρόκειται για ψυχοθεραπεία, με τους γνωστούς όρους, αλλά για μια θεατρική παράσταση που σκοπεύει και σε μια θεραπευτική αλληλεπίδραση.

Γιατί θεωρείτε πως αυτό το έργο είναι κατάλληλο να ταξιδέψει στα συναισθήματα και στα πάθη της κοινωνίας; Πώς η ιστορία του έκπτωτου Δούκα του Μιλάνου ανάγεται στις πραγματικές ιστορίες;

Οι θεματικές του έργου περιλαμβάνουν την αδικία και το δόλο της εξουσίας, την ανάγκη εκδίκησης, το κάλεσμα της συγχώρεσης, την ψυχική ανθεκτικότητα, τον αγώνα επιβίωσης, τη φαντασία και το όνειρο, τη δύναμη του έρωτα. Θέματα που δεν έχουν χρόνο και τόπο, αποτελούν πάθη και δυνατότητες, περιοχές που μας προκαλούν να τις επισκεφτούμε ως ταξιδιώτες της περιπέτειας της ζωής μας. Ο Δούκας του Μιλάνου είναι μόνο ένας ρόλος, μπορούμε να ταυτιστούμε ή να κρατήσουμε από αυτόν την απόσταση εκείνη που χρειαζόμαστε ώστε να γίνουν πιο ανάγλυφες μπροστά στα μάτια μας οι δικές μας ιστορίες.

Υπάρχει κάποιο σημείο της παράστασης που σας συγκινεί περισσότερο;

Η συγκίνηση που φέρνει το «μέλος» της παράστασης, τα τραγούδια, οι ρυθμοί, ο ζωντανός μουσικός αυτοσχεδιασμός, που διαπερνούν το φράγμα του λόγου και μεταδίδουν δονήσεις στο σώμα – στο δέρμα, τους μύες, τα οστά.

Τι είναι η ομάδα «Playback Ψ»;

Είναι μια ομάδα που αποτελείται από επαγγελματίες καλλιτέχνες, που παράλληλα είναι καταρτισμένοι θεραπευτές ή εκπαιδευτικοί, εκπαιδευμένοι στη θεατρική μέθοδο Playback. Δηλαδή, στη σκηνική αναπαράσταση μέσα από άμεσο θεατρικό αυτοσχεδιασμό των αφηγήσεων ενός κοινού. Η μέθοδος αυτή επινοήθηκε από τον Jonathan Fox και τη Jo Salas στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ‘70 και μεταδόθηκε σε διάφορες θεατρικές ομάδες ανά τον κόσμο, δίνοντας χώρο να ακουστούν ισότιμα και χωρίς διακρίσεις οι φωνές και οι ιστορίες ζωής των ανθρώπων. Στην Ελλάδα, η ομάδα μας, η «Playback Ψ», είναι η πρώτη επαγγελματική ομάδα Θεάτρου Playback με έντονη παρουσία στην κοινωνική ζωή, την Εκπαίδευση, τα θεραπευτικά πλαίσια, από το 2004. Λειτουργεί στο πλαίσιο της Εταιρείας Δραματικής Έκφρασης και Θεραπείας «Παλμός», που από το 2019 έχει πάρει πιστοποίηση εκπαίδευσης στο θεατρικό αυτό είδος από το διεθνές κέντρο της Νέας Υόρκης (Centre of Playback Theatre). Αυτά είναι τα επίσημα στοιχεία.

Για μένα προσωπικά, εκτός από ένα πεδίο καλλιτεχνικής συνδημιουργίας και παρουσίας στα κοινά, η ομάδα αυτή αποτέλεσε για όλα αυτά τα χρόνια κι ένα χώρο ανθρώπινης επαφής, συνύπαρξης, αλληλεπίδρασης, μια ευρύτερη οικογένεια.

Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη Δραματοθεραπεία;

Ως νεαρός γιατρός στην ειδικότητα της ψυχιατρικής, έχοντας αποφοιτήσει παράλληλα από δραματική σχολή και με ενδιαφέρον από μικρός για το θέατρο, είχα την ευκαιρία να εργαστώ δημιουργικά με ανθρώπους που έπασχαν από ψύχωση. Αυτό συνέβη την εποχή της δεκαετίας του ’90 στο Νοσοκομείο Ημέρας του Αιγινήτειου, ένα τμήμα πρωτοπόρο στην υποδοχή της Τέχνης για την θεραπευτική αντιμετώπιση ασθενών, παράλληλα με την υπόλοιπη ιατρική τους φροντίδα. Εκεί, υπό την εποπτεία σημαντικών ψυχιάτρων και ψυχοθεραπευτών, δημιούργησα την πρώτη ομάδα θεάτρου, που παρουσίασε μετά από μερικούς μήνες το έργο της μέσα στο νοσοκομείο για τους συγγενείς και φίλους των ασθενών. Ήταν για μένα μια εμπειρία που μου άλλαξε τη ζωή, δείχνοντάς μου τον ουσιαστικό ζωτικό ρόλο της τέχνης για έναν άνθρωπο, πέρα από τη ματαιοδοξία και την επίδειξη.

Στη συνέχεια εργάστηκα στο ψυχιατρείο της Λέρου της εποχή του αποϊδρυματισμού. Εκεί δημιούργησα θεατρική ομάδα μέσα στο ψυχιατρείο, από χρόνιους ασυλοποιημένους ασθενείς, οι οποίοι, μετά από μήνες δουλειάς, έπαιξαν μικρά στιγμιότυπα από τη ζωή τους σε παραστάσεις μπροστά στην Κοινότητα του νησιού. Η εικόνα του ασθενή σε υγιή ρόλο, έσπαγε την προκατασκευασμένη εικόνα που είχαμε όλοι για τις δυνατότητες αυτών των ανθρώπων και άλλαζε τη στάση της κοινότητας απέναντί τους. Έτσι αποφάσισα να αφοσιωθώ στον τομέα αυτό, εκπαιδεύτηκα στην Αγγλία στη Δραματοθεραπεία, όπου έκανα και το διδακτορικό μου. Γυρίζοντας στην Ελλάδα, ίδρυσα την εταιρεία «Παλμός», όπου γίνονται ομάδες Δραματοθεραπείας θεραπευτικού χαρακτήρα, όχι μόνο για άτομα με ψυχοπαθολογία, αλλά και με στόχο την προσωπική ανάπτυξη.

Είναι το κοινό στην Ελλάδα εξοικειωμένο με την τέχνη του Playback Theatre;

Τα παλιότερα χρόνια, στο αστικό τοπίο, ο κόσμος μαζευόταν γύρω από τραπέζια, μπορεί να μη μιλούσαν όλοι το ίδιο, αλλά όλοι είχαν τη θέση τους. Στα χωριά, υπήρχε η πλατεία, ο πλάτανος, παραμυθάδες και παραμυθούδες, που μάζευαν τα παιδιά και τα ταξίδευαν στο χώρο της φαντασίας, του μύθου αλλά και των ιστοριών του τόπου. Ο κόσμος έχει πάντα ανάγκη να μοιραστεί την εμπειρία και τα βιώματά του.

Κάτι τέτοιο θέλει να κάνει και το Playback. Να συνδέσει τον κόσμο, με την κοινή ανθρώπινη μοίρα και να αποδεχτεί το διαφορετικό ως κομμάτι του όλου. Πάντα στις παραστάσεις μας ο κόσμος έχει να πει ιστορίες. Αρκεί να νιώσει το σεβασμό από την ομάδα που θα τις ακούσει. Αυτό απαιτεί χρόνο δουλειάς από τους καλλιτέχνες, διαθεσιμότητα και εκπαίδευση. Εκτός από τις πρωτοπόρες ομάδες που λειτουργούν τις τελευταίες δύο δεκαετίες στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, τα τελευταία χρόνια έχουν γεννηθεί καινούριες ομάδες και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, που δείχνουν το ενδιαφέρον για την τέχνη αυτή. Μακάρι να γεννηθούν κι άλλες. Οι ανθρώπινες ιστορίες είναι πολλές, περιμένουν να ακουστούν και να τις δούμε.

Περιγράψτε μας πώς εκλαμβάνετε τη σύνδεση της ψυχοθεραπείας και της δραματουργίας.

Η δραματουργία έχει ιστορική εξέλιξη, ιδεολογία, αρχές και σκοπό. Όπως και η ψυχοθεραπεία. Η αφήγηση ενός θεραπευόμενου ατόμου, πλήρης ή ελλειμματική, στέρεα ή κλονισμένη, περιλαμβάνει, φανερά ή καλυμμένα, την περιπέτεια του ήρωα, τη βασική σύγκρουση, την έξωθεν βοήθεια και, πολύ συχνά, τη λύση. Δουλειά του θεραπευτή ή της θεραπεύτριας είναι να ρίξει φως στο σκοτάδι ή στο ημίφως, να φέρει στην επιφάνεια την επιθυμία, να δείξει την πλάνη, να απομονώσει το σφάλμα. Ειδικότερα, υπάρχει και η αφηγηματική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία, που αναλύει τις ανθρώπινες αφηγήσεις μέσα στο πλαίσιο που αυτές συμβαίνουν. Το ίδιο κάνει και η δραματουργία στο θέατρο, δημιουργεί ένα κόσμο μέσα στον οποίο ο συγγραφέας θα αφηγηθεί μια ιστορία. Διαφέρει βέβαια ο σκοπός, στην ψυχοθεραπεία ενισχύεται ο δρόμος του φωτός. Στη θεατρική δραματουργία μπορεί να αφεθεί το κοινό στο ζόφο του σκοταδιού ώστε να συγκλονιστεί ή να αντιδράσει. Στις μεθόδους θεραπείας που περιλαμβάνουν τη δημιουργική διαδικασία, η δραματουργία έχει σκοπό να οδηγήσει το άτομο να φτάσει ως το παράθυρο, να το ανοίξει, για να μπει μέσα το φως.

«ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΤΡΙΚΥΜΙΑ»
Παράσταση εμπνευσμένη από την «Τρικυμία» του Σαίξπηρ
Από την Εταιρεία Δραματικής Έκφρασης και Θεραπείας «Παλμός»
«Παλμός», Κλεισθένους 3, 6ος όροφος, Πλατεία Κοτζιά, Αθήνα
Κάθε Παρασκευή και Σάββατο στις 21.00
Πρεμιέρα: 6 Οκτωβρίου 2023

Συντελεστές

Μετάφραση: Νίκος Χατζόπουλος

Διασκευή – Σκηνοθεσία: Λάμπρος Γιώτης

Πρωτότυπη μουσική σύνθεση και αυτοσχεδιασμός: Ορέστης Ζυρίνης

Σκηνικά – Κοστούμια: Ερωφίλη Πολιτοπούλου

Φωτισμοί: Νίκος Θεοχαρόπουλος

Projection mapping: Θωμαΐς Τριανταφυλλίδου, Μυρτώ Καράμπελα

Επιμέλεια κίνησης: Στέλλα Κρούσκα

Βοηθός δραματουργίας: Μαργαρίτα Καστρινού

Παίζουν οι ηθοποιοί: Ειρήνη Αρβανίτη, Στέλιος Γιαννακός, Κατερίνα Γουέμπστερ, Μαργαρίτα Καστρινού, Γιάννης Τσανίρας

Παραγωγή: Εταιρεία Δραματικής Έκφρασης και Θεραπείας «Παλμός»

Βοηθοί παραγωγής: Χρήστος Θεοχαρόπουλος, Αλεξία Πολυμενοπούλου