Το «Σ’ έχω κάνει Θεό», σε στίχους του Φώντα Θεοδώρου και μουσική του Πάνου Καπίρη, αλλά προφανώς με τη φωνή της Κατερίνας Στανίση, αποτυπώνει μια ρηξικέλευθη αναπαράσταση του έρωτα στην ελληνική λαϊκή κουλτούρα. Από την πρώτη ακρόαση, ο ακροατής συνειδητοποιεί την ένταση της ερωτικής προσκόλλησης, έναν εσωτερικό σπαραγμό που αγγίζει τα όρια της λατρείας και της ψυχολογικής υποταγής. Αυτή η λατρεία, όμως, σε κοινωνικό, ψυχολογικό και φιλοσοφικό επίπεδο δεν είναι παρά ένα παιχνίδι ανάμεσα στην εξάρτηση και στην απόγνωση, που ξεγυμνώνει τις ανεπάρκειες και τις υπαρξιακές μας αδυναμίες.
Κοινωνιολογική Ανάλυση: Ο έρωτας made in Greece – Λατρεία, δράμα και μπόλικη εξιδανίκευση
Από κοινωνιολογική σκοπιά, το τραγούδι εκφράζει έναν ερωτικό ρομαντισμό που τροφοδοτείται και συντηρείται από την κουλτούρα της εξιδανίκευσης και της κοινωνικής αναγνώρισης μέσα από τη σχέση. Στη μεταπολιτευτική Ελλάδα, όταν ο έρωτας αναδείχθηκε σε κινητήριο δύναμη της λαϊκής κουλτούρας, τα τραγούδια και οι ταινίες έστρεψαν το ενδιαφέρον σε θέματα που αποτυπώνουν την απόλυτη συναισθηματική δέσμευση. Η εξύμνηση της αγάπης ως «πανάκειας» για την ευτυχία του ατόμου επανέρχεται διαρκώς, εντείνοντας τη ρομαντική ιδέα ότι η απόλυτη ευτυχία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη σύνδεση με τον «ιδανικό σύντροφο».
Η έννοια της λατρείας, όπως εκφράζεται στους στίχους «Σ’ έχω κάνει Θεό», αποτελεί μορφή συναισθηματικής εξάρτησης, καθώς το άτομο αναθέτει στον σύντροφο ρόλο υπέρτατου, σχεδόν θεϊκού, κριτή της ύπαρξής του. Ολόκληρη η ύπαρξη δομείται γύρω από την επιβεβαίωση από τον άλλο, κάτι που συναντάται συχνά στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Τα κοινωνικά μέσα ενισχύουν αυτήν την τάση, προβάλλοντας πρότυπα σχέσεων που δημιουργούν προσδοκίες για «τέλειους» έρωτες. Μέσα από επιμελώς επεξεργασμένες εικόνες και αφηγήσεις, οι χρήστες παρουσιάζουν την προσωπική τους ζωή σαν θέαμα, όπου ο σύντροφος μετατρέπεται σε «άλλο μισό», με αποτέλεσμα τη σταδιακή ενίσχυση ενός ιδανικού ανεκπλήρωτου και συχνά ματαιωτικού.
Στο τραγούδι, οι στίχοι «Μα με διώχνεις πριν καν σου μιλήσω» αποκαλύπτουν την αδυναμία του υποκειμένου να αντιληφθεί την απόρριψη. Σε ένα κοινωνικό πλαίσιο όπου ο έρωτας προβάλλεται ως επιβεβαίωση της ίδιας της ύπαρξης, η απόρριψη δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή. Αυτή η ιδέα διαφαίνεται και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου οι σχέσεις εξιδανικεύονται μέσα από την επιτήδευση, εντείνοντας την αίσθηση του ανικανοποίητου και της ανασφάλειας.
Η πολιτισμική θεώρηση της αγάπης ως απόλυτης πληρότητας και μοναδικού σκοπού ζωής επιβαρύνει την ψυχολογία του ατόμου. Με αυτόν τον τρόπο, η εξιδανίκευση του συντρόφου και η απόλυτη εξάρτηση απειλούν την ίδια την ταυτότητα του ατόμου, το οποίο τελικά χάνει τη δυνατότητα να σταθεί ανεξάρτητο και αυτάρκες. Η κοινωνία της διαρκούς εξιδανίκευσης οδηγεί στη ματαίωση, αφού κανείς δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε προσδοκίες που φαντάζουν υπεράνθρωπες.
Ψυχολογική Ανάλυση: Όταν το Εγώ εξαφανίζεται και μένει μόνο το «Θεός»
Από ψυχολογική σκοπιά, το τραγούδι λειτουργεί ως αντανάκλαση της ανθρώπινης ανάγκης για συναισθηματική ένωση, σε βαθμό που φτάνει την εξιδανίκευση και τον εξωραϊσμό του άλλου προσώπου. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ θεωρούσε ότι η ανθρώπινη ψυχή προβάλλει τις ελλείψεις της στους άλλους, ειδικά στους ερωτικούς συντρόφους, προσπαθώντας να γεμίσει κενά αυτοεκτίμησης. Η ιδέα ότι ο σύντροφος γίνεται «Θεός» εκφράζει την ανάγκη του ατόμου για ένα απόλυτο αντικείμενο πόθου που θα καλύψει συναισθηματικές και ψυχολογικές ανάγκες. Αυτό, ωστόσο, οδηγεί σε μια επικίνδυνη μορφή συναισθηματικής εξάρτησης, που επιφέρει ψυχικές αναστατώσεις όταν το «άλλο» άτομο αποδεικνύεται ανεπαρκές ως προς αυτές τις εξιδανικευμένες προσδοκίες.
Οι φροϋδικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι η εξιδανίκευση των σχέσεων συχνά αντικατοπτρίζει μια παιδική ανάγκη για άνευ όρων αποδοχή και επιβεβαίωση. Για το άτομο που τραγουδά «Σ’ έχω κάνει Θεό», η ανάγκη για αποδοχή προέρχεται από την επιθυμία του να συνδεθεί σε μια μορφή λατρείας, αντικαθιστώντας την αίσθηση της εσωτερικής ανεπάρκειας με την εξιδανικευμένη εικόνα του άλλου.
Ο Γάλλος ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν προχώρησε τη φροϋδική θεωρία, παρουσιάζοντας τον πόθο ως τη διαρκή προσπάθεια του ατόμου να βρει σε άλλους την ολοκλήρωση που θεωρεί ότι του λείπει. Ο «άλλος», ο οποίος παρουσιάζεται ως «Θεός» στο τραγούδι, αντιπροσωπεύει έναν άπιαστο στόχο, μια φαντασίωση που το άτομο κατασκευάζει για να καλύψει την υπαρξιακή του ανασφάλεια. Οι στίχοι «Δεν μπορώ να καταλάβω σε τι σφάλμα έχω πέσει» φανερώνουν την απόγνωση του ατόμου μπροστά στην αδυναμία του να γεμίσει το κενό αυτό, καθώς ο σύντροφος αποδεικνύεται ανίκανος να παίξει τον ρόλο του Θεού.
Σύμφωνα με τον Λακάν, αυτή η ανάγκη για λατρεία του άλλου είναι ουσιαστικά μια φαντασιακή αναζήτηση, που καταδικάζει το υποκείμενο να παραμένει ανικανοποίητο. Η εξιδανίκευση δημιουργεί ένα αέναο κυνήγι, καθώς το ιδανικό του «άλλου» είναι φτιαγμένο από την ίδια τη φαντασία του ατόμου. Το τραγούδι λοιπόν γίνεται μια αντανάκλαση της ψυχολογικής αναζήτησης της τελειότητας, που, σύμφωνα με τη λακανική θεώρηση, δεν πρόκειται ποτέ να εκπληρωθεί, γιατί αποτελεί προϊόν της ασυνείδητης επιθυμίας.
Φιλοσοφική Αναζήτηση: Ρομαντισμός ή συναισθηματική εξάρτηση; Μήπως το πήραμε λάθος;
Υπαρξισμός: Γιατί ο Σαρτρ θα μας έλεγε να κάνουμε τον Θεό μας πέρα
Ο υπαρξισμός, όπως αναπτύχθηκε από τον Ζαν-Πολ Σαρτρ, εξετάζει τον έρωτα ως μέρος της υπαρξιακής αναζήτησης για νόημα και ταυτότητα. Ο στίχος «Σ’ έχω κάνει Θεό» μπορεί να θεωρηθεί ως η απόλυτη παραίτηση του ατόμου από την ατομικότητά του, προς χάριν ενός συντρόφου που εξιδανικεύεται πέρα από κάθε λογική. Στην υπαρξιστική φιλοσοφία, αυτή η αφοσίωση παραδίδει την ελευθερία του ατόμου σε έναν άλλο, καθώς το άτομο χάνει την αυτόνομη ταυτότητά του.
Σύμφωνα με τον Σαρτρ, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, και η αγάπη για κάποιον άλλον πρέπει να είναι ελεύθερη και αμφίδρομη, χωρίς εξαρτήσεις. Όταν κάποιος «κάνει Θεό» τον σύντροφό του, τότε χάνει την ατομική του ελευθερία, προσπαθώντας να προσδώσει νόημα στη ζωή του μέσα από την ύπαρξη του άλλου. Αυτή η αποξένωση από τον εαυτό οδηγεί στο παράδοξο της απόλυτης αφοσίωσης: το άτομο απομακρύνεται από την αυτονομία του, πιστεύοντας ότι η πληρότητα μπορεί να έρθει μόνο μέσα από την αποδοχή του συντρόφου.
Στωικισμός: Αγάπη χωρίς προσδοκίες – αντέχεις;
Στην στωική φιλοσοφία, οι στίχοι του τραγουδιού προβάλλουν μια επικίνδυνη εξάρτηση από εξωτερικές πηγές για την ευτυχία. Ο Επίκτητος δίδαξε ότι η αληθινή ευτυχία προέρχεται από την εσωτερική ηρεμία και την απόρριψη της προσκόλλησης σε εξωτερικά πράγματα ή πρόσωπα. Η στωική άποψη θα υποστήριζε ότι το άτομο που κάνει Θεό τον σύντροφό του δεν μπορεί να βρει την πραγματική γαλήνη, καθώς τοποθετεί τις συναισθηματικές του ανάγκες σε κάτι πέρα από τον έλεγχο του.
Σύμφωνα με τους στωικούς, η αγάπη είναι μια έκφραση καλοσύνης και αμοιβαίου σεβασμού, χωρίς όμως να εξαρτάται από την ανταπόκριση ή την επιβεβαίωση του άλλου. Το άτομο που λέει «Σ’ έχω κάνει Θεό» προδίδει αυτή την αρχή, γιατί επιτρέπει στον εαυτό του να υποφέρει και να εξαρτάται ψυχολογικά από το αντικείμενο του πόθου του, παρά να βρίσκει την πληρότητα μέσα από τη δική του αρετή και εσωτερική αρμονία.
Σκέψου αν είσαι Εσύ ο Νιτσεϊκός Υπεράνθρωπος, κι όχι εκείνος/η… Θεός
Ο Νίτσε, μέσω της έννοιας του Υπερανθρώπου και της θέλησης για δύναμη, θα ερμήνευε το τραγούδι ως ένδειξη αδυναμίας του ατόμου να αντλήσει δύναμη από τον εαυτό του. Για τον Νίτσε, το άτομο που θεοποιεί τον άλλον απορρίπτει τη δική του βούληση και εξουσία, αναζητώντας μια πλασματική πληρότητα έξω από την ίδια του την ύπαρξη.
Στον νιτσεϊκό φιλοσοφικό στοχασμό, η «θέληση για δύναμη» σημαίνει την ικανότητα του ατόμου να δημιουργήσει αξία και νόημα για τη δική του ζωή, χωρίς να εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες. Το άτομο που «κάνει Θεό» τον σύντροφό του αρνείται τη δική του αυτόνομη ύπαρξη και παραδίδει τον έλεγχο της ψυχικής του ισορροπίας και της αυτοεκτίμησής του στον άλλον.
Η νιτσεϊκή προσέγγιση λοιπόν προτείνει ότι, αντί να «θεοποιούμε» τον άλλον, οφείλουμε να επικεντρωνόμαστε στη δική μας δύναμη και ελευθερία, απορρίπτοντας τις εξωτερικές δεκανίκια που μας κάνουν να αισθανόμαστε υποτελείς. Ο Νίτσε θα έβλεπε την αφοσίωση αυτή ως μια αποφυγή της ευθύνης του ατόμου να ορίσει τη ζωή του σύμφωνα με τις δικές του αξίες και επιλογές.
Με τη σφαιρική προσέγγιση της φιλοσοφικής, ψυχολογικής και κοινωνιολογικής διάστασης του τραγουδιού «Σ’ έχω κάνει Θεό», βλέπουμε πως η εξιδανίκευση ενός άλλου προσώπου ως Θεού αντικατοπτρίζει τη διαχρονική πάλη του ανθρώπου να βρει νόημα και αξία έξω από τον εαυτό του, κάτι που, σύμφωνα με τη φιλοσοφική κριτική, μπορεί τελικά να οδηγήσει σε ματαίωση και ψυχικό τέλμα.
