Τους τελευταίους μήνες ακούμε συνεχώς καταγγελίες και μαρτυρίες για τον ηθικό εκφοβισμό στην εργασία. Δημιουργήθηκαν άπειρες απορίες και ζητήσαμε τη συμβολή του μοναδικού σωματείου στην Ελλάδα που έχει στόχο την ενημέρωση και εκπαίδευση για την παρενόχληση και τον εκφοβισμό στην εργασία. Μια συνέντευξη με την Χρυσοπηγή Βαρδίκου, ιδρύτρια και Πρόεδρο του σωματείου “NO MOBBING at Work“ και συνεισφέρει εθελοντικά ως mentor στο Action Finance Initiative και στο Chartered Institute of Marketing που αξίζει να διαβαστεί από κάθε εργαζόμενο εκεί έξω.
Τι σας έκανε να ιδρύσετε το “No Mobbing” στην Ελλάδα;
“Η ιδέα ξεκίνησε όταν συνειδητοποίησα από συζητήσεις πόσο συνηθισμένο φαινόμενο είναι, πως όλοι γνωρίζουμε κάποιον που έχει πέσει θύμα παρενόχλησης ή εκφοβισμού και πως οι συζητήσεις πάντα καταλήγουν στο «παντού έτσι είναι». Όταν, δε, μελέτησα συστηματικά τα κόστη που επιφέρει η παρενόχληση για το θύμα, για τον εργοδότη και για την κοινωνία συνολικά, θορυβήθηκα ιδιαίτερα και αποφάσισα να ιδρύσω το σωματείο με στόχο την ευαισθητοποίηση και πρόληψη”.
Μπορείτε να μου εξηγήσετε με καθημερινά παραδείγματα τι σημαίνει ο όρος «ηθική παρενόχληση»;
“Το να μη δίνεται πρόσβαση (εσκεμμένα) σε πληροφορίες που είναι απαραίτητες για να κάνουμε σωστά τη δουλειά μας. Το να μην μας καλούν σε συναντήσεις για θέματα που αφορούν το αντικείμενο εργασίας μας. Το να μας περιθωριοποιούν, να μιλούν για εμάς πίσω από την πλάτη μας, το να διαδίδουν φήμες, το να μας αντιμετωπίζουν σαν αόρατους. Το να ζητείται από το προσωπικό να μην απευθύνει τον λόγο σε ένα συνάδελφο. Το να γελοιοποιούνται οι θρησκευτικές, πολιτικές και σεξουαλικές μας προτιμήσεις. Ο κατάλογος είναι τεράστιος. Ουσιαστικά, ηθική παρενόχληση είναι οτιδήποτε έχει στόχο να πλήξει την αξιοπρέπεια του ατόμου, να το αποδυναμώσει και τελικά να το ωθήσει σε αποχώρηση από την εργασία του”.
Ποιοι πέφτουν θύματα mobbing;
“Η ηθική παρενόχληση συμβαίνει γιατί το θύμα διαφέρει με κάποιο τρόπο από την υπόλοιπη ομάδα. Μερικά παραδείγματα: Μπορεί να διαφέρει γιατί είναι πολύ νέο σε ηλικία, ενώ η υπόλοιπη ομάδα είναι καταξιωμένα στελέχη, ή αντιθέτως, επειδή είναι μεγάλο σε ηλικία και μπαίνει σε μια νέα ομάδα, οπότε ενδεχομένως να έχει άλλα ενδιαφέροντα ή να δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις. Επίσης, μπορεί να διαφέρει σε λιγότερο προφανή χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα, στις πολιτικές ή θρησκευτικές του απόψεις ή στις σεξουαλικές του προτιμήσεις. Τέλος, μπορεί να διαφέρει γιατί έχει πολύ υψηλή επίδοση, ενώ η υπόλοιπη ομάδα υστερεί, ή αντιθέτως επειδή έχει πολύ χαμηλή απόδοση σε μια ομάδα υψηλής επίδοσης. Είναι λοιπόν προφανές ότι όλοι είναι πιθανό να γίνουμε θύματα mobbing, εάν βρεθούμε σε ένα περιβάλλον που δεν υπάρχει ανοχή στη διαφορετικότητα. Στην πρόσφατη έρευνά μας διαπιστώσαμε πως ούτε το μορφωτικό επίπεδο θωρακίζει απέναντι”.
Υπάρχει ένα συγκεκριμένο προφίλ θύτη;
“Η αλήθεια είναι πως αυτό το ερώτημα μας απασχολεί και αναζητώ σοβαρά δεδομένα που να το υποστηρίζουν αλλά δεν υπάρχουν αρκετά. Αυτό που φαίνεται είναι πως ο κύριος παράγοντας για την εκδήλωση της παρενόχλησης είναι η κουλτούρα του οργανισμού. Σε ένα εχθρικό εργασιακό περιβάλλον, που δεν υποστηρίζει όλους ανεξαιρέτως και που δεν δίνει πρόσβαση σε όλους σε ευκαιρίες εκπαίδευσης και ανέλιξης, είναι ευκολότερο να δημιουργηθούν τέτοια φαινόμενα. Από την άλλη, δεν αρκεί μόνο η κουλτούρα. Επομένως το προφίλ του θύτη είναι ο δευτερεύων παράγοντας. Κάποιες έρευνες περιγράφουν τους θύτες ως ναρκισσιστικά άτομα, ενώ άλλες δίνουν έμφαση στο γεγονός ότι τα θύματα παρενόχλησης εξελίσσονται σε θύτες μέσα από ένα φαύλο κύκλο”.
Είναι το ελληνικό #metoo ένα κομμάτι του mobbing;
“Η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να είναι αυτοτελής ή να σχετίζεται με τη θέση εξουσίας που έχει κάποιος. Φαίνεται πως στην ελληνική πραγματικότητα, όσο κι αν θέλουμε να τα διαχωρίσουμε, είναι αλληλένδετα. Για την ακρίβεια, η ηθική παρενόχληση συνήθως ξεκινά με ήπια περιστατικά και κλιμακώνεται, καταλήγοντας κάποιες φορές σε σεξουαλική παρενόχληση. Στη δική μας πρόσφατη έρευνα, περίπου το 6% των ατόμων από όλους όσοι δήλωσαν ότι υπόκεινται σε ηθική παρενόχληση, υπόκειται και σε σεξουαλική παρενόχληση.
Αν μου επιτρέπετε, το ελληνικό #Metoo έχει ήδη αλλάξει τη ροή των πραγμάτων. Σε εμάς φτάνουν δεκάδες ανώνυμες μαρτυρίες ατόμων που περιγράφουν περιστατικά παρενόχλησης, γιατί θέλουν να τα βγάλουν από μέσα τους και για να βοηθήσουν άλλους να μην περάσουν τα ίδια. Τέλος, θα ήθελα πολύ να δω να έρχονται και νομοθετικές αλλαγές, με αφορμή το #metoo”.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις του mobbing στο άτομο; Πέφτει σε κατάθλιψη;
“Η πιο συχνή επίπτωση είναι το εργασιακό στρες, το οποίο μπορεί να γενικευθεί, επηρεάζοντας όλη τη ζωή του ατόμου, τον γάμο του, τη σεξουαλική του ζωή και τη σωματική του υγεία. Η κατάθλιψη είναι επίσης συχνό αποτέλεσμα. Από τα άτομα που εκδηλώνουν κατάθλιψη λόγω του mobbing, υπάρχει ένα ποσοστό 1-2% (ανάλογα με την έρευνα) που καταλήγει σε απόπειρα αυτοκτονίας. (Πηγή: Marie-France Hirigoyen, 2002). Ας μην ξεχνάμε, ότι η παρενόχληση είναι τραυματική εμπειρία λόγω της χρονικής διάρκειάς της και είναι πιθανό να οδηγήσει σε διαταραχή μετα-τραυματικού στρες”.
Μπορείτε να θυμηθείτε (εννοείται ανώνυμα) την πρώτη περίπτωση ατόμου που σας μίλησε;
” Τις πρώτες μέρες ίδρυσης του σωματείου, μου είχε κάνει εντύπωση ότι πριν καλά καλά το προβάλουμε, είχαμε λάβει αρκετές περιπτώσεις ανθρώπων που ήθελαν να μοιραστούν την τραυματική εμπειρία τους. Μια από τις πρώτες περιπτώσεις ήταν μια κυρία που εργαζόταν σε γραφείο και οι συνάδελφοί της τραβούσαν την καρέκλα της για να πέσει.
Θυμάμαι σίγουρα την πιο έντονη στιγμή που έζησα εγώ διαβάζοντας όλες αυτές τις μαρτυρίες. Ήταν μια κυρία της οποίας η προϊσταμένη της ψιθύριζε ότι αν δεν την υπάκουε θα γινόταν τόσο μικρή, μικρή, μικρή που θα εξαφανίζονταν. Ένα τέτοιο παράδειγμα δείχνει πως η λεκτική βία δεν είναι λιγότερο σημαντική από άλλες μορφές βίας. Επιπλέον, δείχνει πως υπάρχουν άτομα που πρέπει να δουλέψουν πολύ με τον εαυτό τους πριν διοικήσουν προσωπικό“.
Εσείς πότε μάθατε την ύπαρξη του όρου;
“Το 2018 όταν έκανα την έρευνα για συμπεριφορές εκφοβισμού στην εργασία, βρήκα τις έρευνες του Leymann και της M.F.Hirigoyen που έχουν εξηγήσει τον όρο. Ξέρετε είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να δώσουμε όνομα σε αυτή τη συμπεριφορά”.
Ποια είναι η σχέση του mobbing με την πατριαρχία και τον μισογυνισμό;
“Εξαιρετική ερώτηση. Πιστεύω πως η πατριαρχία δημιουργεί τις προϋποθέσεις εκδήλωσης συμπεριφορών παρενόχλησης. Αυτό το «παιχνίδι εξουσίας» ξεκινά από την οικογένεια όταν είμαστε παιδιά και εκδηλώνεται αργότερα όταν βρεθούμε σε εργασιακό περιβάλλον όπου γινόμαστε τυραννικοί με τους συναδέλφους και κυρίως με τις γυναίκες. Το ίδιο δεν συμβαίνει άλλωστε και στις ερωτικές σχέσεις;
Με κίνδυνο υπερ-γενίκευσης, θα έλεγα πως οτιδήποτε ευνοεί και προάγει τις διακρίσεις των ανθρώπων, ουσιαστικά συντελεί στο φαινόμενο της παρενόχλησης, καθώς η ουσία της είναι η μη αποδοχή του διαφορετικού. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως στις μαρτυρίες που έρχονται τις τελευταίες ημέρες στο σωματείο μας, διαπιστώνουμε πως οι γυναίκες αναφέρονται ως θύτες το ίδιο συχνά με τους άντρες”.
Υπάρχει περίπτωση συνάδελφος -χωρίς εξουσία μεγαλύτερη από τη δική μας- να μας κάνει mobbing;
“Φυσικά. Μάλιστα, μπορεί θύμα mobbing να είναι και ο ίδιος ο προϊστάμενος. Η παρενόχληση (mobbing), εν αντιθέσει με τον εκφοβισμό (bullying) συμβαίνει συνήθως μεταξύ συναδέλφων και βασίζεται πολύ στην ψυχολογία της αγέλης, αφού συνήθως ένας είναι ο θύτης αλλά έχει και υποστηρικτές. Χωρίς υποστηρικτές και αμέτοχους παρατηρητές, πρακτικά δεν θα μπορούσε να συνεχίσει για πολύ τη δράση του”.
Υπάρχει περίπτωση να είμαι θύμα mobbing και να μην το καταλάβω;
“Είναι δυστυχώς κάτι που συμβαίνει. Όπως είπαμε, το mobbing ξεκινά πολύ ήπια, κάνοντας το θύμα να αποδυναμώνεται σιγά σιγά. Οι μέθοδοι είναι τόσο ήπιες που το θύμα αρχικά ρίχνει την ευθύνη στον εαυτό του και σε λάθος χειρισμούς, νομίζει πως δεν αντιλαμβάνεται σωστά και «τρελαίνεται» γιατί δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι αυτές οι φαινομενικά αθώες συμπεριφορές έχουν στόχο ακριβώς να αποδυναμωθεί. Επειδή η παρενόχληση αυτή διαρκεί από μήνες έως και χρόνια, μπορεί για αρκετό διάστημα μέχρι να κλιμακωθεί, να μη μπορούμε να δώσουμε όνομα σε αυτό που βιώνουμε”.
Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες μαρτυρίες; Τι κοινό έχουν;
“Οι συχνότερες συμπεριφορά παρενόχλησης σύμφωνα με τις έρευνες του σωματείου μας, είναι ο περιορισμός της δυνατότητας έκφρασης, η κριτική με απαξιωτικό τρόπο, η ανάθεση εργασιών άσχετων με τη θέση του ατόμου και η συνεχής ανάθεση νέων καθηκόντων στα οποία το άτομο είναι αδύνατο να ανταπεξέλθει.
Το κοινό των μαρτυριών που φτάνουν σε εμάς, είναι το αίσθημα αποκλεισμού που βιώνει το άτομο στον χώρο εργασίας. Τέλος, αξίζει να σημειώσω πως είναι πολύ συχνές οι μαρτυρίες γυναικών που κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους αρχίζουν να βιώνουν παρενόχληση, που βέβαια συνεχίζεται και κατά την επιστροφή τους στην εργασία μετά τη γέννηση του παιδιού. Το κοινό στις μαρτυρίες αυτών των γυναικών, είναι ότι δεν λαμβάνουν νέα καθήκοντα ή πληροφορίες για την εργασία τους, και αντιμετωπίζονται ως «αόρατες»“.
Μπορείτε να μου προτείνετε τρόπους για να αντιμετωπιστεί το mobbing;
“Το μάθημα των ημερών είναι να μιλάμε. Να αναγνωρίζουμε τις συμπεριφορές παρενόχλησης στην αρχή τους και να θέτουμε τα όρια μας πριν εξελιχθούν σε συστηματική παρενόχληση. Αυτό σημαίνει ότι πρώτα είμαστε ενήμεροι για το ποιες συμπεριφορές συνιστούν παρενόχληση. Ας μη γελιόμαστε όμως, το βασικότερο είναι η οργανωσιακή κουλτούρα. Χρειαζόμαστε ένα εργασιακό περιβάλλον διαφανές, βασισμένο στην αποδοχή της διαφορετικότητας, στις ίσες ευκαιρίες και στον σεβασμό όλων των εργαζομένων. Στην πράξη, κάθε οργανισμός θα έπρεπε να εκπαιδεύει το προσωπικό και να ορίζει αυτές τις συμπεριφορές παρενόχλησης ως μη αποδεκτές.
Εξυπακούεται ότι όταν στις εταιρίες γίνεται αυτοσκοπός η ταχύτητα, σε σημείο που δεν βλέπουμε πια απέναντί μας ανθρώπους αλλά δείκτες απόδοσης, δεν συζητάμε, δεν έχουμε κοινές στιγμές που να μας δένουν με τους συναδέλφους, η αλληλεγγύη πάει περίπατο. Όταν λειτουργείς σαν ρομπότ από την υπερβολική πίεση, πώς θα σου μείνει χρόνος και ενέργεια να λύσεις μια παρεξήγηση με ένα συνάδελφο ή να κάνεις μια συζήτηση με τον προϊστάμενό σου για αυτά που σε απασχολούν;
Μια φράση που θυμάμαι χαρακτηριστικά είναι της Dr. Hirigoyen, που έγραψε πως «τα καταπονημένα στελέχη διδάσκονται την προσωπική ενδυνάμωση για να αντιστέκονται καλύτερα στις προσβολές που δημιουργούνται από τις εργασιακές καταστάσεις, διότι πέρα από την επαγγελματική ικανότητα απαιτούν από τον εργαζόμενο να δομήσει μια προσωπική βάση για να αντιστέκεται στις απογοητεύσεις που δεν θα παραλείψουν να του επιβάλουν»
Τέλος, διαπίστωσα και η ίδια ότι αυτό που κάνει τη διαφορά στα θύματα παρενόχλησης είναι να έχουν υποστήριξη από συναδέλφους. Η συναδελφική αλληλεγγύη λοιπόν, το να υποστηρίζουμε αυτόν που πλήττεται θα έκανε τη διαφορά, γιατί μειώνει τη δύναμη του θύτη. Πρακτικά, αυτό σημαίνει πως δεν μένουμε αμέτοχοι όταν κάποιος στην εργασία μας γίνεται δέκτης υποτιμητικών σχολίων και άλλων συμπεριφορών παρενόχλησης. Ακόμα και το να δείξουμε στο θύμα ότι βλέπουμε κι εμείς τις ανεπίτρεπτες συμπεριφορές, βοηθάει πραγματικά”.
Έχετε στατιστικά στοιχεία που μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας;
“Μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία έχουν προκύψει από την πρόσφατη Πανελλαδική έρευνά μας, που θα δημοσιευθεί σε λίγες μέρες στο nomowo.org.
· 18,3% των ερωτηθέντων απάντησε πως δέχεται κριτική για την προσωπική του ζωή σε συστηματική βάση,
· 14% δήλωσε πως οι συνάδελφοι αποφεύγουν έμμεσα την επαφή μαζί του σε συστηματική βάση και
· 2,1% δήλωσε πως πολύ συχνά δεν τους μιλούν οι συνάδελφοι.
· 9% απάντησε πως μεταφέρθηκε σε άλλο χώρο, μακριά από συναδέλφους
· 9,8% απάντησε πως συχνά του αφαιρούνται καθήκοντα ώστε να μην έχει αντικείμενο εργασίας, ενώ 35,1% απάντησε πως του ανατίθενται συνέχεια νέες εργασίες.
Πείτε μου μερικά λόγια για την ομάδα σας, πόσοι είστε και ποιοι είναι οι στόχοι σας;
“Η ομάδα μας είναι καινούρια, απαριθμούμε 40 μέλη και εθελοντές. Ξεκινήσαμε το 2019 αυτή τη δράση. Στόχος μας είναι να ενημερώσουμε και να εκπαιδεύσουμε για την ηθική παρενόχληση, και άρα δρούμε για την πρόληψη του φαινομένου. Όταν με ρωτούν για τους στόχους του σωματείου, συνήθως απαντώ «Σε λίγα χρόνια, να μη χρειάζεται να υπάρχουμε ως οργανισμός». Στην πραγματικότητα, αυτό είναι δυνατό μόνο με σταδιακή αλλαγή σε ατομικές συμπεριφορές και στη νοοτροπία των επιχειρήσεων”.
Περισσότερες πληροφορίες: Facebook Page/ Instagram /Linkedin Page
