Νίκος Φλώρος: «Η άποψη ενός τσομπάνη με ενδιαφέρει περισσότερο από αυτή του ιστορικού τέχνης»

Ψηλός. Ευθυτενής. Μουσάκι επιμελημένο «τόσο, όσο». Δέρμα λευκό και αδιόρατα χλωμό. Φοράει μακρύ καφέ tailor-made παλτό και ασορτί γάντια. Δεν θα με εξέπληττε αν τον συναντούσα σε σαλόνι της τσαρικής Ρωσίας ή σε έργο του Ντοστογιέφσκι. Μπαινοβγαίνει στα γκράντε σαλόνια με την άνεση ψαριού στο νερό, τα έργα του έχουν φιλοξενηθεί στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, αλλά πίσω από την εστέτ εικόνα του κρύβεται ένας Έλληνας καλλιτέχνης του κόσμου, καθόλου σνομπ.

Μόλις τέλειωσε η έκθεση στη Ρωσία για τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Ελ Γκρέκο με γλυπτά του και ετοιμάζεται να πάει εκεί για το ξεστήσιμο των εκθεμάτων. «Πίσω από το σημαντικό αυτό event είναι ο curator Αριστοτέλης Καραντής, ο άνθρωπος που ξέρει πως θα στηθεί μία έκθεση, τι φωτισμό θα έχουν τα εκθέματα κλπ, η Τζούλια Σουσάλοβα, διοργανώτρια εκθέσεων στη Ρωσία και φυσικά ο φωτογράφος που μας ακολούθησε, ο Ηλίας Διαμαντάκος», εξηγεί.

Επίσημη ελληνική στήριξη δεν είχες όμως. Πόσο σε πείραξε αυτό;

Είναι παράξενα τα συναισθήματα… Πολλές φορές δεν μπορείς να τα περιγράψεις, όταν σε καλούν σε πολύ μεγάλα μουσεία του εξωτερικού όπως έγινε πρόσφατα στη Ρωσία. Λοιπόν, είχε βγει ένα μεγάλο κονδύλι γύρω στα 1,5 εκατ ευρώ για τον εορτασμό του Ελ Γκρέκο στην Ελλάδα. Αυτά τα χρήματα απορροφήθηκαν ως δια μαγείας πολύ γρήγορα σε κάποια “events” που έγιναν ή θα γίνουν στην Ελλάδα. Δεν θα έπρεπε να έχει γίνει μία έκθεση για τον Ελ Γκρέκο και στον τόπο καταγωγής του, την Κρήτη; Από την άλλη, εγκρίνονται κονδύλια για ένα σωρό πράγματα, αλλά όχι για σημαντικά events που γίνονται για την Ελλάδα στο εξωτερικό. Θα έπρεπε να προβλεφθεί και ένα ποσό για εκθέσεις σαν κι αυτή της Ρωσίας γιατί ήταν μία επίσημη πρόσκληση από τον τον πρόεδρο Πούτιν και το ρωσικό κράτος αλλά και από τον ιερό ναό του Αγίου Ισαάκ. Ήταν μία ευκαιρία να προβάλλει η Ελλάδα τη σύγχρονη τέχνη της αλλά και τα αιτήματά της για τον πολιτισμό γενικά. Όταν 10-12 κρατικά κανάλια έρχονται στα εγκαίνια και την επόμενη μέρα από σένα είναι η έκθεση του Hermitage για τα γλυπτά του Παρθενώνα, θεωρώ ότι είναι απαραίτητο να βρίσκεται ένας εκπρόσωπος του ελληνικού κράτους εκεί, κάποιος του ΕΟΤ, γιατί εγώ δεν είμαι εκπρόσωπος, είμαι δημιουργός. Ενώ είχαμε Ελλάδα, έλειπε η Ελλάδα! Είναι μία ευκαιρία ένα βήμα που τους δίνεται δωρεάν για τον εκάστοτε υπουργό να πει μερικά πράγματα για την σύγχρονη Ελλάδα.

Προ ημερών τηλεφώνησα στην Μέριλ Στριπ και της έριξα την ιδέα να ανεβάσει στην Επίδαυρο το βραβευμένο με Tony θεατρικό έργο «Master Class». Η Στριπ ξαφνιάστηκε ευχάριστα! Μου είπε ότι είναι ανοιχτή στο να το κάνει αρκεί να υπάρχει η υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και την δήμων της περιφέρειας. Αλλά, εδώ στην Ελλάδα σκέφτονται “αν δεν πάρω γιατί να πάω”, σκέφτονται το άμεσο, προσωπικό, όχι το κοινό, όφελος. Μου έδωσαν στο Λονδίνο ένα πολύ μεγάλο κρατικό μουσείο για την προβολή της Μαρίας Κάλλας, του τόπου καταγωγής της το Νιχώρι Μελιγαλά (Μεσσηνία). Η περιφέρεια Πελοποννήσου και ο δήμος Καλαμάτας είχαν κονδύλια για να κάνουν κάτι. Είτε το είπα είτε δεν το είπα, το ίδιο ήταν. Μα, δεν μπορώ να πάω σε ένα μεγάλο μουσείο στο Λονδίνο και να κάνω μία έκθεση για την Κάλλας και να προβάλλω την Καλαμάτα. Για ποιο λόγο να επωμιστώ τέτοιο βάρος, ενώ όλοι οι άλλοι έχουν τα συμφέροντα και τα οφέλη τους; Βέβαια, θα το κάνω έτσι κι αλλιώς γιατί αγαπάω τη χώρα μου αλλά δεν θέλω να είμαι σαν τον Δον Κιχώτη, που πολλές φορές μπορεί να είναι και γραφικός.

Κάποιοι ίσως να σε πουν και εθνικιστή, έτσι που μιλάς για την Ελλάδα…

Εντάξει, η χώρα μας είναι, αν δεν μιλήσουμε για αυτή, για ποιον θα μιλήσουμε; Εύχομαι ο καινούργιος υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού, ο κ. Μπαλτάς, που θεωρείται πιο ευαισθητοποιημένος σ’ αυτά, να επαναπροσδιορίσει τα πράγματα σε σχέση με τον πολιτισμό γιατί το πιο δυνατό χαρτί της Ελλάδας είναι ο πολιτισμός, να στείλει καινούργιους καλλιτέχνες έξω.

Θα κάνεις πάλι κρούσεις;

Θα κάνω. Αλλά πες μου, πώς με βρίσκει π.χ το υπουργείο πολιτισμού της Βραζιλίας και ζητάει να μπει η δουλειά μου στα σχολικά βιβλία της χώρας; Στη Ρωσία, ο πρόεδρος του μουσείου με κάλεσε, δεν πήγα εγώ να χτυπήσω την πόρτα.

Μήπως τελικά θα ήταν πιο αποτελεσματική κίνηση να μαζευτείτε μερικοί καλλιτέχνες; Συλλογικά;

Έχουμε όλη την καλή πρόθεση, το έχω σκεφτεί, έχω κάνει προσπάθειες με Έλληνες εικαστικούς που ζουν στο εξωτερικό, αλλά και πάλι αντιμετωπίσαμε ένα τείχος. Ξέρεις κάτι, τον πολιτισμό στην Ελλάδα τον έχουμε πολύ χαμηλά στη λίστα, τον θεωρούμε σαν κάτι που δεν έχει αξία. Δεν το έχουν πάρει σοβαρά. Στη Γαλλία όταν σπούδαζα και τους έλεγα ότι είμαι γλύπτης, με αντιμετώπιζαν σα να είμαι καρδιοχειρουργός. Εδώ θεωρούν τον ζωγράφο μπογιατζή, σου λένε «έλα να μου βάψεις και το σπίτι»! Ή σου λένε «α, είσαι καλλιτέχνης. Και τι δουλειά κάνεις;» Δεν το θεωρούν επάγγελμα.

Σε σένα τι υπερισχύει;

Είναι και επάγγελμά μου. Ζω από αυτό. Σε μένα γίνεται μία ανακύκλωση: όσα χρήματα βγάζω, τα ρίχνω στην τέχνη. Ο κόσμος δεν μπορεί να καταλάβει ότι ένας καλλιτέχνης έχει τεράστια έξοδα για να δημιουργήσει αλλά και να προβάλλει τη δουλειά του.

Ωστόσο, μπορεί να βρει και χορηγούς..

Η εποχή μας χρειάζεται ευεργέτες, όχι χορηγούς. Με τον χορηγό ισχύει το “σου δίνω-μου δίνεις”. Η τέχνη δεν είναι εμπορικό προϊόν, είναι πνευματικό προϊόν που δεν μπορείς να το πακετάρεις. Έπρεπε να υπάρχουν ευεργέτες να προσφέρουν. Λυπάμαι που το λέω, υπάρχουν πολλοί πλούσιοι Έλληνες, εφοπλιστές κυρίως, που δεν ασχολούνται καθόλου με αυτά, ούτε βοηθάνε. Έχω έρθει σε επαφή με αρκετούς από αυτούς αλλά είναι άσχετοι με την τέχνη. Ο πλούσιος κοιτάει το ένα να το κάνει άλλο ένα, δεν τον ενδιαφέρει να επενδύσει μ’ αυτόν τον τρόπο. Η χώρα μας δεν θα ήταν σ’ αυτή τη δύσκολη θέση αν όλοι οι πλούσιοι Έλληνες του εξωτερικού τη βοηθούσαν. Είναι κοροϊδία και τραγικό που όλοι αυτοί έρχονται στην Ελλάδα και κάνουν φιλανθρωπικά events και παριστάνουν ότι θέλουν να μας βοηθήσουν. Δεν μπορείς κυρία μου να παίρνεις ένα κομμάτι ψωμί και να πηγαίνεις σε μία φτωχογειτονιά με συνοδεία δέκα ατόμων και να λες ότι τους βοηθάς. Δεν τους βοηθάς. Δημιούργησε θέσεις εργασίας, δημιούργησε Παιδεία! Μέσα από την Παιδεία θα σωθεί αυτός ο τόπος.

Τι μήνυμα θέλεις να περάσεις μέσα από τα έργα σου;

Το ότι μπορείς να δεις το ωραίο μέσα στα πιο απλά πράγματα, μέσα στο τίποτα, στο ευτελές. Το να μπορείς να δημιουργείς ένα ερέθισμα στον άλλο, να ξεσκουριάσει το μυαλό του, μέσα από τη σαβούρα που βλέπει στην υποκουλτούρα των media.

Ποιος είναι μεγαλύτερος εφιάλτης για έναν καλλιτέχνη δημιουργό;

Να χάσει την έμπνευσή του, να μην του λένε πια τίποτα όλα στη ζωή, να μην μπορεί να δημιουργήσει. Για μένα, είναι καλύτερα να πεθάνεις.

Πως το ξορκίζεις αυτό;

Μέσα από καινούργιες εμπειρίες, καταστάσεις αλλά και εσωτερικές παύσεις, από τις οποίες ξαναγεννιέμαι.

Έχεις ένα «κράτημα» μην τυχόν και βγει προς τα έξω ένα πολύ ιδιαίτερο κομμάτι του εαυτού σου, ένα βίτσιο, ένα φετίχ; Ότι π.χ, σου αρέσει το μαστίγιο στο σεξ;

Αν ήμουν έτσι, θα ψήφιζα ΠΑΣΟΚ! (σκάμε στα γέλια και οι δύο)

Θα το έκρυβες, μην τυχόν και αλλοιωνόταν η καλλιτεχνική σου εικόνα;

Δεν θα είχα πρόβλημα να το πω, επειδή έχω ζήσει στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα, δεν τολμάς να πας ούτε στο σούπερ μάρκετ, τα σχολιάζουν όλα, επειδή θέλουν να σε βάλουν σε έναν ρόλο. Αν πέσεις στην παγίδα και μπεις στον ρόλο που θέλει η κοινωνία, την έχεις πατήσει. Μετά θα θες ψυχοφάρμακα και ψυχιάτρους. Εγώ δεν προσπαθώ να μπω σε κανέναν ρόλο.

Κάνεις παρέα με ομοίους σου ή συγχρωτίζεσαι και με ανθρώπους άσχετους με τη δουλειά σου, χύμα;

Προσπαθώ να μην κάνω παρέα με τους εικαστικούς, γιατί θέλω να ξεφεύγει το μυαλό μου να μην υπερφορτίζεται. Αυτό που με εμπνέει είναι οι απλοί άνθρωποι του χωριού: Ένας τσομπάνης που μπορεί να σου δώσει απαντήσεις με καθαρό μυαλό στους προβληματισμούς σου.

Δεν θα σε χάλαγε αν αυτός ο τσομπάνης ίσως να μη δει ποτέ τα γλυπτά σου; Σε ποιο κοινό απευθύνεται ένας καλλιτέχνης, τελικά;

Αυτή η ερώτηση δεν έχει απαντηθεί για αιώνες. Είναι σαν την ερώτηση «πού απευθύνεται ο Παρθενώνας». Αν ποτέ το δει το έργο μου ο τσομπάνης που λέγαμε, η άποψή του με ενδιαφέρει περισσότερο από την άποψη ενός ιστορικού τέχνης. Γιατί ο τσομπάνης θα σου πει την αλήθεια, την ουσία, δεν θα σου πει «ναι μεν αλλά», θα σου πει «μου αρέσει – δεν μου αρέσει». Άλλωστε με τους κριτικούς τέχνης δεν τα πάω καλά, εκπροσωπούν τα συμφέροντα ενός είδους μάρκετινγκ της τέχνης, ενδιαφέρονται να πακετάρουν και να πλασάρουν κάποιον κι αυτό δεν μ’ αρέσει.

Σε ενδιαφέρει εκτός από τα έργα σου να ξέρουν και για σένα, ως προσωπικότητα;

Εμένα με ενδιαφέρει να υπάρχουν στο μέλλον τα έργα μου, όχι το όνομά μου και να εξακολουθούν να περνάνε το μήνυμα του καλλιτέχνη. Η υστεροφημία μου δεν με ενδιαφέρει.

Καθόλου;

Όχι καθόλου, δεν θα σου πω ψέματα. Αλλά χαίρομαι αν το έργο μου ξεπεράσει τον εαυτό μου. Να δεις μεν την τέχνη ως συνέχεια του εαυτού σου, αλλά και ότι αυτό δεν ανήκει σε σένα. Είναι μία ιδέα που ήρθε από πάνω, από το σύμπαν, για να περάσεις, μέσω αυτής και να υλοποιήσεις ένα μήνυμα σε ανθρώπους. Αν αυτό το μήνυμα δεν έχει ουσία, δεν αξίζει να παραμείνει το όνομά σου. Άλλωστε, τα έργα μου έχουν το στοιχείο του εφήμερου, δεν ξέρω πόσα χρόνια θα αντέξουν. Σημασία έχει τι παίρνεις από αυτά και πόσο καλύτερος άνθρωπος γίνεσαι μέσα από τα έργα σου. Αυτό σκέφτομαι όταν πέφτω και κοιμάμαι τα βράδια.

Αν μπορούσε να μιλήσει το… μαξιλάρι σου, τι θα αποκάλυπτε;

Μία ταχύτητα τρελή στο μυαλό μου που σκέφτεται να κάνει πολλά πράγματα σε σχέση με τη δημιουργία. Πολλές φορές το μυαλό μου μπλοκάρει γιατί απαιτούνται και χρήματα για να υλοποιήσω όλα αυτά. Η τέχνη απαιτεί χρήματα! Μην ξεχνάμε ο Ντα Βίντσι, ο Μιχαήλ Άγγελος είχαν ανθρώπους, αυλή, που τους υποστήριζαν. Σήμερα δεν υπάρχει αυτό. Θα ήθελα να ζω στην εποχή της μεγάλης Αικατερίνης.

Για ποιο λόγο;

Γιατί, υποστήριζε και αγαπούσε την τέχνη, παρά τις ιδιαιτερότητές της.

Σήμερα που δεν υπάρχουν Μεγάλες Αικατερίνες, μήπως ο καλλιτέχνης πρέπει να γίνει μάνατζερ του εαυτού του και να δημιουργήσει την ανάγκη να τον χρειάζονται οι πλούσιοι;

Ναι, αλλά επειδή αυτό το κομμάτι έχει πάει προς την εμπορική αξία, είναι πολύ δύσκολο να πείσεις κάποιον από αυτούς, που έχουν μάθει ότι στη ζωή όλα είναι χρήμα και εξαγοράζονται, για μια υψηλή ιδέα. Αυτό τους τρομάζει, γιατί έτσι μπορεί να αφυπνίσεις το λαό. Κι όταν αφυπνίζεις, ο λαός αποκτά κρίση και κινδυνεύει η εξουσία τους. Θέλουν μόνο στρατευμένη τέχνη, αυτό που τους εκπροσωπεί, για να μπορούν να την κάνουν ένα κομμάτι που να εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους.

Τι θα ήθελες να σε εκπλήξει στην Ελλάδα;

Ένα σύστημα εκπαίδευσης που θα δημιουργούσε ανθρώπους με κρίση. Όπως στη ταινία «Ο κύκλος των χαμένων ποιητών», που είπε ο καθηγητής στους μαθητές του: «ανοίξτε το βιβλίο και σκίστε την τάδε σελίδα». Να υπήρχαν βιβλία που θα είχαν ψέματα και αλήθειες και κάθε μαθητής θα έψαχνε μόνος του τις αλήθειες και θα έσκιζε τις σελίδες με τα ψέματα. Να υπήρχαν οντότητες και όχι μάζες ανθρώπων. Σίγουρα, αυτό θα κατέστρεφε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας.

Άρα, ρήξη, υπέρβαση…

Ναι. Θα σου πω κάτι: το σόι του πατέρα μου ήταν οπλαρχηγοί. Τον προπάππο μου, Νικόλαο Φλώρο, τον αποκεφάλισαν εκεί που είναι σήμερα το Παλαιό Ψυχικό. Δεν ήταν άνθρωποι συμβιβασμένοι. Αν και είχαν οικονομική άνεση, βγήκαν στα βουνά και έδωσαν τη ζωή τους. Αυτό ασπάζομαι απόλυτα: Να θυσιάσεις τη ζωή σου για κάτι που θεωρείς ότι έχει αξία. Σήμερα έχει χαθεί η έννοια της θυσίας, έχουμε βολευτεί, φοβόμαστε. Φοβάσαι τι; Ο άλλος έδωσε το κεφάλι του για μία ιδέα. Σήμερα για μία ιδέα δεν αφήνουμε τον καναπέ μας και το τηλεκοντρόλ.