Κατεβάστε ΕΔΩ δωρεάν το NEWPOSTER
Στην επαύριο της βίαιης εξαΰλωσης της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη του 1990 νέες πραγματικότητες και παλαιά πάθη αναδύθηκαν από το παρελθόν. Η σύγχυση που ακολούθησε τις ταραγμένες εκείνες εβδομάδες της διάλυσης έκανε πολλά χρόνια για να ξεδιαλύνει και όχι απόλυτα. Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα είναι τα όσα λαμβάνουν χώρα στην Ουκρανία το τελευταίο εξάμηνο. Ένα νέο είδος Ψυχρού Πολέμου ξεκινάει, με επίκεντρο αυτή τη φορά τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες.
Όταν η ΕΕ και οι ΗΠΑ έδιναν απλόχερα την υποστήριξή τους στα φιλοευρωπαϊκά κόμματα της Ουκρανίας και θεσμικοί εκπρόσωποί τους (όπως η Κάθριν Άστον, ή ο γερουσιαστής Τζον Μακέιν) εκφωνούσαν «πύρινους» λόγους στα φιλοδυτικά πλήθη που είχαν συγκεντρωθεί στην πλατεία Μαϊντάν, δεν υπολόγιζαν σε έναν παράγοντα ο οποίος όπως φάνηκε από την πορεία των εξελίξεων αποδείχθηκε καταλυτικός.
Πρόκειται για τη νοσταλγία που δείχνουν πολλοί κάτοικοι για τις ημέρες της πάλαι ποτέ πανίσχυρης Σοβιετικής Ένωσης, και την επίκληση σε αυτό ακριβώς το συναίσθημα χρησιμοποίησε ο Πούτιν στα χρόνια της εξουσίας του. Αφού έκανε σαφείς τις προθέσεις του δηλώνοντας πως η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή της ιστορίας ήταν η κατάρρευση της ΕΣΣΔ, το τελευταίο διάστημα προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τους συναισθηματικούς δεσμούς που ανέπτυξαν οι κάτοικοι με τα σοβιετικά σύμβολα για να προωθήσει την παρέμβασή του στην Ουκρανία αλλά και να αυξήσει την επιρροή του σε όλες τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες, στον ευρωπαϊκό χώρο, στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία.
Η επιθετική πολιτική που υιοθέτησε το Κρεμλίνο στην απόπειρα να στραφεί η Ουκρανία προς τη Δύση, είναι η προσάρτηση ενδεχομένως του σημαντικότερου τμήματος της χώρας, τη χερσόνησο της Κριμαίας. Η Μόσχα προσπάθησε να εμφανίσει αυτή την κίνηση ως την αποκατάσταση της Σοβιετικής Ένωσης στο συλλογικό υποσυνείδητο: Επιστροφή στις «παλιές καλές ημέρες», όταν οι περισσότεροι Ρώσοι, Ουκρανοί και Λευκορώσοι ζούσαν σε αρμονία στα πλαίσια μίας δυνατής και ευημερούσας υπερδύναμης για την οποία οι κάτοικοι της θα ήταν υπερήφανοι.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν μεθοδικά προσπαθεί να γυρίσει το χρόνο πίσω στο 1991, το έτος – ορόσημο για την παγκόσμια ιστορία όταν πολλά δεδομένα που δημιουργήθηκαν κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Ψυχρό Πόλεμο, μέσα σε λίγους μήνες απλώς έπαψαν να υπάρχουν.
Τότε ήταν που ο πρόεδρος της Ρωσίας Μπόρις Γέλτσιν υπέγραφε δύο αποφάσεις που θα άλλαζαν το ρου της πορείας ολόκληρης της ανατολικής Ευρώπης. Αφού έβγαλε εκτός νόμου το ΚΚΣΕ, διαλύοντας με μία κίνηση τον συνεκτικό ιστό της αχανούς Σοβιετικής Ένωσης, μετά από ένα μικρό διάστημα διέλυσε την ίδια τη χώρα.
Από το οριστικό τέλος της Σοβιετικής Ένωσης τον Δεκέμβρη του 1991 προέκυψαν 15 διαφορετικά κράτη. Από τη Βαλτική έως τη Μαύρη Θάλασσα, και από εκεί στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, ο χάρτης μίας τεράστιας περιοχής μέσα σε λίγους μήνες άλλαξε θεαματικά. Η Ουκρανία, η Λευκορωσία, η Μολδαβία, η Λιθουανία, η Εσθονία, η Λετονία, η Αρμενία, η Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Κυργιστάν, το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν ήταν οι κληρονόμοι της ΕΣΣΔ, στη νέα εποχή που αναδυόταν. Μία κληρονομία που άλλες χώρες έσπευσαν να αποτινάξουν άμεσα και άλλες προσπάθησαν να τη διατηρήσουν, κρατώντας ταυτόχρονα ισχυρούς δεσμούς με τη Μόσχα μέχρι και τις ημέρες μας.
Διαβάστε εδώ για τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες στον ευρωπαϊκό χώρο
Καύκασος: Πυλώνας σταθερότητας, εστία προβλημάτων
Η περιοχή πλήρωσε τον βαρύτερο φόρο αίματος στο βωμό των ανταγωνισμών που ξεσπούσαν για τη νομή της εξουσίας πάνω στα συντρίμμια της πάλαι ποτέ κραταιάς αυτοκρατορίας, ήταν ο Καύκασος. Το φυσικό σύνορο Ευρώπης – Ασίας, και ένας χώρος ιστορικά μεγάλης σημασίας για την Μόσχα.
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως η ομώνυμη οροσειρά που διατρέχει την περιοχή και η οποία έχει το μέγεθος της Ισπανίας ήταν ο ένας από τους τρεις πυλώνες που στήριζαν τον κόσμο. Και η μυθολογία εν προκειμένω έχει μία δόση αλήθειας καθώς ο Καύκασος πράγματι, υπήρξε πυλώνας για την οικονομική σταθερότητα της ΕΣΣΔ.
Ουράνιο, χρυσός, χρώμιο, μολυβδαίνιο, άνθρακας, φυσικό αέριο είναι μονάχα λίγοι από τους πλούσιους φυσικούς πόρους οι οποίοι βρίσκονται στο υπέδαφος της περιοχής. Το κυριότερο όμως είναι πως εκεί βρίσκονται εξαιρετικά πλούσιες σε παραγωγή πετρελαιοπηγές, τόσο σημαντικές που κατά τη Ρωσική εκστρατεία ο Χίτλερ προσπάθησε απεγνωσμένα να τις κατακτήσει με αποτέλεσμα να θυσιάσει εκατομμύρια άτυχους στρατιώτες στα πεδία των μαχών, σε μια εκστρατεία που κόστισε στην μέχρι τότε ανίκητη Βέρμαχτ την πρώτη σοβαρή της ήττα.
Πρόκειται ταυτόχρονα για μία περιοχή με τεράστιο πολιτισμικό ενδιαφέρον. Πραγματικό χωνευτήρι των φυλών, ο Καύκασος συγκεντρώνει στα εδάφη του λαούς από 50 διαφορετικές εθνοτικές ομάδες, οι οποίοι μιλούν πάνω από 37 γλώσσες, ενώ οι χριστιανοί ορθόδοξοι και οι σουνίτες ισλαμιστές αποτελούν τις κύριες θρησκευτικές ομάδες στην περιοχή. Η Γεωργία, το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία ήταν οι τρεις χώρες που προέκυψαν στην περιοχή του Καυκάσου από τη διάλυση της ΕΣΣΔ, αλλά τα νέα σύνορα που θα χαραζόταν ήταν μία τελείως διαφορετική και αιματηρή υπόθεση.
Το χάος και το κενό εξουσίας που άφησε πίσω της η Σοβιετική Ένωση συνδυάστηκε με την άνοδο του εθνικιστικού στοιχείου που έφερνε το ντόμινο ανεξαρτητοποιήσεων των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών, και το αποτέλεσμα υπήρξε εκρηκτικό. Σε όλη την επικράτεια της Κοινοπολιτείας – αλλά κυρίως στην περιοχή του Καυκάσου- ξέσπασε μία σειρά από συγκρούσεις ανάμεσα στα νέα κράτη και σε εθνοτικές ομάδες που διεκδικούσαν και αυτές με τη σειρά τους την ανεξαρτησία τους.
Διαβάστε εδώ για τις χώρες του Καυκάσου
[fullimage]18269[/fullimage]
Η Μόσχα κάνει ότι μπορεί για να ανακτήσει την επιρροή στην Κεντρική Ασία
Αλλά και στην Κεντρική Ασία οι αλλαγές που έφερε η πτώση της ΕΣΣΔ ήταν κοσμογονικές. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, ο ασιατικός χώρος της Ρωσίας συρρικνώθηκε κατά 20% και ο τεμαχισμός της πάλαι ποτέ πανίσχυρης χώρας έγινε όμως ακόμη πιο οδυνηρός για τις πολιτικές ελίτ στο Κρεμλίνο, καθώς τεράστιες ποσότητες πρώτων υλών, αλλά και ενεργειακούς πόρους πέρασαν στα χέρια των αυτόνομων κρατών:
Πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μεταλλεύματα, χρυσός, άνθρακας, διαμάντια, ουράνιο, αλουμίνιο, αγροτικά και ζωικά προϊόντα, είναι ορισμένα προϊόντα που αφθονούν στην περιοχή και που η Μόσχα έχασε την προνομιακή πρόσβαση είχε σε αυτά για πολλές δεκαετίες.
Αυτό που όμως πραγματικά κάνει την πρώην σοβιετική Κεντρική Ασία μοναδική είναι το πλούσιο εθνοτικό της μωσαϊκό. Καζάκοι, Ουκρανοί, Ουζμπέκοι, Τατάροι, Τατζίκοι, Τουρκμένιοι και Ρώσοι κατοικούν στην περιοχή, που έχει δεχθεί επιρροές ιστορικά από την Οθωμανική και τη Ρωσική Αυτοκρατορία, ενώ παλαιότερα από τους Πέρσες.
Η σημερινή πληθυσμιακή σύνθεση της περιοχής αντικατοπτρίζει τις μετακινήσεις πληθυσμών που πραγματοποιήθηκαν τα χρόνια που η ΕΣΣΔ υπήρχε ως κρατική οντότητα. Άλλοτε γινόταν αναγκαστικά , με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τον εκτοπισμό των Τατάρων από το σταλινικό καθεστώς μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Άλλοτε με τη μορφή εποικισμών, καθώς εκατομμύρια ρώσοι εγκαταστάθηκαν εκεί, ένας αριθμός που την τελευταία εικοσαετία μειώνεται σταθερά καθώς όλο και περισσότεροι επιστρέφουν στα πάτρια εδάφη. Πληθυσμοί που στη συντριπτική τους πλειοψηφία ασπάζονται τον ισλαμισμό, με το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα να ακολουθεί, κυρίως στους προερχόμενους από τη Ρωσία πολίτες των χωρών αυτών.
Εξίσου κρίσιμη είναι και η γεωγραφική θέση των χωρών αυτών, που βρίσκονται μία ανάσα από την μέση ανατολή που βιώνει τη χειρότερη θρησκευτική σύγκρουση των τελευταίων δεκαετιών και που ο κίνδυνος να μεταδοθεί είναι μεγαλύτερος από ποτέ.
Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αβέβαιη κατάληξη της σύγκρουσης στην ανατολική Ουκρανία, οι φόβοι για το ξέσπασμα ενός ντόμινο εξελίξεων στις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες της κεντρικής Ασίας που θα αποσταθεροποιούσε ολόκληρη την περιφέρεια της Ρωσίας αυξάνονται. Υπό αυτό το πρίσμα η Μόσχα επιτάχυνε τις προσπάθειες της να ανακτήσει τη χαμένη της επιρροή σε αυτή τη ζωτικής σημασίας περιοχή για τα συμφέροντα της.
Διαβάστε εδώ για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας.
*Το πρωτότυπο κείμενο δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στο πολιτικό περιοδικό για iPad “NEWPOSTER” (Τεύχη Ιουνίου, Ιουλίου και Σεπτεμβρίου)
