Πριν από ένα χρόνο, ο μεγάλος Ανατολίτης, ο Ηλίας Καζαντζόγλου, ή Ελίας Καζάν, συζητήθηκε για άλλη μια φορά, ακόμη και νεκρός για περισσότερο από μια δεκαετία.
Μέσα από τριακόσιες προσωπικές επιστολές του η ζωή του, εξεταζόταν ξανά, κάτω όχι απ’ τα κινηματογραφικά φώτα που λάτρεψε αλλά έμπαινε στα μικροσκόπια, όπου το τεράστιο ταλέντο ζυγιζόταν με τα ανθρώπινα ελαττώματα του ίδιου ανθρώπου, σε ζυγαριά ακριβείας.
Οι επιστολές συμπεριλήφθησαν σε μια έκδοση του οίκου Νοπφ, με τον τίτλο «The Selected Letters of Elia Kazan». Ο ελληνικής καταγωγής, πρόσφυγας και μετανάστης μαζί, από την Κωνσταντινούπολη, γεννημένος ως Ηλίας Καζαντζόγλου, αμερικανός σκηνοθέτης έγραφε στις επιστολές του για τους πάντα λαμπερούς, θρυλικούς αστέρες του Χόλιγουντ, όπως είναι ο Μάρλον Μπράντο, ο Γουόρεν Μπίτι, ο Τζέιμς Ντιν, η Μέριλιν Μονρόε.
Ο σπουδαίος σκηνοθέτης κατηγορήθηκε για συνεργασία το 1952 με την Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων, κατά την οποία κατέδωσε συναδέλφους του ως κομμουνιστές, στην εποχή του κυνηγιού κομμουνιστών αληθινών και όχι, στην άγρια Αμερική της δεκαετίας του ’50, που έβγαλε εκτός δουλειάς λαμπρά μυαλά και ταλέντα.
Η μαύρη, αυτή σελίδα στην καριέρα του, δεν ξεπεράστηκε ποτέ, παρότι ήταν ένας αναμφισβήτητα σπουδαίος, οδήγησε τουλάχιστον 20 σταρ στην καθιέρωση και στα Όσκαρ, όπως τον Μπραντο, τον Τζέημς Ντιν ή τον Γουόρεν Μπίτι, ενώ ήταν ένας από του ιδρυτές του Actor’s Studio, στην οποία βασίστηκε όλο το σύγχρονο σινεμά και η υποκριτική. Και ήταν αυτή η σκοτεινή του λοιπόν, πλευρά, που έκανε αστέρες σαν τον Τζακ Νίκολσον και γενικώς το μισό Χόλυγουντ, στην απονομή των Όσκαρ του 1999, όπου τιμήθηκε για τη συνολική προσφορά του στο σινεμά, που δεν χειροκρότησαν.
Παρ’όλα αυτά, ο χρόνος στέκεται στο μεγάλο έργο και όχι στον μικρό άνθρωπο. Αν και αυτό το βιβλίο, περιλαμβάνει επιστολές γεμάτες πάθος και μια καταγραφή καθημερινότητας, μέσα από τη βεβαιότητα ενός ανθρώπου πως δεν θα φτάσουν ποτέ σε άλλα βλέμματα εκτός απ’ αυτούς που αποστέλλονται.
Έτσι, ο Καζάν, έγραφε στην πρώτη του σύζυγο, Μόλι, για συγγνώμη, ύστερα από την απιστία που είχε διαπράξει με την… Μέριλιν Μονρόε.
«Συγγνώμη» έγραφε «που πήγα μαζί της και σε πλήγωσα. Δεν ντρέπομαι που με έλκυσε, αλλά δεν είναι και η σεξοβόμβα που διαφημίζουν», έγραψε ο Ελίας Καζάν στη σύζυγό του και συμπλήρωσε για τη νύχτα που πέρασε με τη θρυλική ξανθιά :«Δεν ήταν απειλή για τη σχέση μας διότι ξέρεις πόσο σε αγαπάω».
Στη συνέχεια αναφέρει ότι η Μέριλιν τον είχε «ζαλίσει» περιγράφοντάς του τη σκληρή κακοποίηση που είχε υποστεί από τον σύζυγό της, Τζο Ντι Μάτζιο, όταν είχε γυρίσει την εμβληματική σκηνή με το λευκό φόρεμα στην ταινία «Εφτά χρόνια φαγούρα». Ωστόσο παραδέχτηκε ότι είναι δύσκολο να μην συγκινηθεί κανείς από εκείνη γιατί -όπως έγραψε- η Μέριλιν «ήταν ταλαντούχα, αστεία, αβοήθητη, ευάλωτη…».
Τώρα αν η σύζυγος συγχώρεσε μ’ αυτά ή όχι, ποιος να ξέρει…
[fullimage]15888[/fullimage]
Στον Μάρλον Μπράντο, τον πρωταγωνιστή του στις ταινίες «Λεωφορείον ο Πόθος» και «Το λιμάνι της αγωνίας» που ανέδειξε και καθιέρωσε στη βιομηχανία του κινηματογράφου, ενώ με την ερμηνεία του στο «Λεωφορείον ο Πόθος», κέρδισε την πρώτη υποψηφιότητα για Όσκαρ και τρία χρόνια αργότερα στο «Λιμάνι της αγωνίας» το πρώτο του πολυπόθητο αγαλματίδιο, έγραφε γιατί αποφάσιζε να δώσει τον ρόλο σε εκείνον και όχι στον Φρανκ Σινάτρα:
Λυπάμαι πολύ που θα πρέπει να πληγωθεί ο Φρανκ και η καριέρα του, αναφέρει και συνεχίζει, δεν θα ήταν όμως πιο ήπιο το χτύπημα αν ο ίδιος ο Φρανκ ανακοίνωνε ότι τελικά δεν μπορεί να πάρει τον ρόλο λόγω βεβαρημένης ατζέντας;
Ακόμα και την εποχή που ο Μπράντο είχε γίνει ένας από τους μεγαλύτερους σταρ του Χόλιγουντ, ο Καζάν δεν σταμάτησε να τον συμβουλεύει.
Σε μία επιστολή του -το 1967- ο σπουδαίος σκηνοθέτης μεταφέρει στον 43χρονο Μπράντο -που είχε πάρει κιλά- την δυσαρέσκεια των στούντιο της Warner Bros. «Τα αφεντικά στα στούντιο θεωρούν ότι έχεις βαρύνει πολύ… Δεν ξέρω αν θέλεις να επιστρέψεις εκεί που ήσουν, σε επίπεδο βάρους. Ξέρω ότι είναι δύσκολο μετά τα 40!».
Μαθητής του από τη Νέα Υόρκη ο Μπράντο, υπολόγιζε κάθε του συμβουλή και άποψη άλλωστε, όπως έγραψε στη βιογραφία του ο ίδιος ο πρωταγωνιστής, ο Καζάν ήταν δίπλα του σε όλα. «Ο Γκατζ (έτσι αποκαλούσε τον Ηλία Καζάν) μου δάνεισε 20 δολάρια για το εισιτήριο του τρένου. Ήμουν όμως ταπί, γιατί ξόδεψα το μεγαλύτερο μέρος απ’ αυτά πριν φύγω από τη Νέα Υόρκη. Έτσι, αναγκάστηκα να κάνω ωτοστόπ μέχρι την Προβινστάουν. Μου πήρε περισσότερο απ’ όσο υπολόγιζα και καθυστέρησα μία ή δύο μέρες.
Θρίαμβοι και μεγάλες ταινίες – σύμβολα σώζουν το όνομά του στον χρόνο
Το 1976 ο Καζάν γυρίζει την τελευταία ταινία του: «Τελευταίο μεγιστάνα» με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Δεν θα κάνει άλλη ταινία. Έχοντας γράψει ένα σπουδαίο βιβλίο το «Ο ανατολίτης», ονειρεύεται το επίσης, αυτοβιογραφικό του, «Πέρα από το Αιγαίο», να γυριστεί στην Ελλάδα, που θεωρούσε πάντα πατρίδα.
Τα σχέδιά του θα θρυμματιστούν από την έλλειψη διάθεσης του ελληνικού κράτους. Εκείνος συνεχίζει να γράφει βιβλία, εκδίδει την αυτοβιογραφία του, δεν εμφανίζεται δημοσίως και ταξιδεύει όλο και πιο λίγο. Τελευταίο αντίο στη χώρα του, ήταν εκείνο που έκανε στην Θεσσαλονίκη, λίγο καιρό πριν πεθάνει. Ο παγκόσμιος Τύπος και οι άνθρωποι, τον θυμήθηκαν, στις 28 Σεπτέμβρη του 2003, όταν βρέθηκε νεκρός, στο σπίτι του στο Μανχάταν, στη Νέα Υόρκη.
Δώδεκα χρόνια αργότερα, τα γράμματά του είναι δημόσιο θέμα.
Η σκέψη, η άποψή του, οι λεπτομέρειες από μια ζωή γεμάτη εικόνες, σταρ, πρωταγωνιστές, βραβεύσεις, ιστορίες, φιλμ, αναλύονται ξανά.
Και ας έχει γραφεί προ καιρού το THE END…
