Υπήρχε μια εποχή, που οι νεότεροι δεν θα την θυμάστε, όπου ο κόσμος αγόραζε περιοδικά. Εκείνη την εποχή, λοιπόν, («κάποτε στα 90s» εναλλακτικά) είχα πάρει ένα περιοδικό το οποίο στο εξώφυλλο του έγραφε ότι στα υπόγεια του Ολύμπου μένουν εξωγήινοι. Έτσι, ακριβώς. Επειδή ήμουν σε μια ηλικία που μπέρδευα λίγο την Ιστορία με την μυθοπλασία και τις μούφα ιστορίες του μεγάλου ξάδερφου, ψιλοψάρωσα και για τα επόμενα 2-3 χρόνια συνέχιζα να αγοράζω τέτοιου είδους – ο Θεός να τα κάνει – περιοδικά.

Σήμερα κοιτάζω με νοσταλγία όσα έχουν απομείνει στο πατρικό μου και η νοσταλγία μεγαλώνει κάθε φορά που βλέπω πόσο ευφάνταστο έχει γίνει πια το μυαλό των συνωμοσιολόγων. Πραγματικά, οι ειδήσεις που κυκλοφορούν στο ίντερνετ τα τελευταία χρόνια δεν συγκρίνονται με τις «προφητείες» που είχαν αυτά τα περιοδικά.

ΕΚΕΙΝΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΗΤΑΝ ΣΧΕΔΟΝ ΑΓΝΑ ΜΠΡΟΣΤΑ Σ’ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΗΜΕΡΑ.

Θα περίμενε κανείς ότι με το ίντερνετ, οι θεωρίες συνωμοσίας θα υποχωρούσαν, όμως φαίνεται ότι η εύκολη πρόσβαση στη γνώση(;) δεν βοήθησε.

Ο λόγος είναι απλός: οι θεωρίες συνομωσίας δεν έχουν να κάνουν με τη λογική, με τη σκέψη. Έχουν να κάνουν με το συναίσθημα. 

Η ανάγκη για έλεγχο
Ένας απ’ τους βασικούς λόγους που κάποιος πιστεύει ότι τον ψεκάζουν έχει να κάνει με την ανάγκη του να νιώθει ότι έχει τον έλεγχο της ζωής του και της μοίρας του. Τα τυχαία γεγονότα και οι συμπτώσεις για πολλούς ανθρώπους, όχι μόνο δεν προσφέρουν επαρκείς εξηγήσεις, αλλά είναι πεδία προς διερεύνηση, πεδία «ύποπτα». Δημιουργούν φόβο και απώλεια της αίσθησης του ελέγχου, την οποία, ο κατά φαντασίαν ψεκασμένος, πιστεύει ότι την επανακτά μέσα από εξηγήσεις που δίνουν οι θεωρίες συνωμοσίας. Ο άνθρωπος μισεί το τυχαίο, μισεί ό, τι δεν μπορεί να ελέγξει και τον κάνει να μοιάζει αδύναμος. 

Δες την περίπτωση της 17 Νοέμβρη. Παρότι εξαρθρώθηκε και ενώ αποδείχθηκε με κάθε λεπτομέρεια τι συνέβη, πολλοί άνθρωποι έχουν μείνει ακόμα με την εξής απορία: “ποιος κρυβόταν από πίσω”. Δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι οι καταδικασμένοι ήταν “όλη και όλη η 17Ν”, θεωρούν ακόμη ότι κάποιος άλλος κρυβόταν, κάποιος άλλος “έδινε τις εντολές”. Γιατί; Γιατί η δράση της ήταν τόσο μεγάλη σε χρονική διάρκεια και σε αντίκτυπο στην κοινωνία, που η εξήγηση που δόθηκε δεν κατάφερε να καλύψει τον φόβο και την ανασφάλεια που είχε δημιουργήσει. Και εκεί έρχονται οι διάφορες θεωρίες συνωμοσίας για να καλύψουν το κενό που άφησε η αλήθεια και να δώσουν περισσότερη αίσθηση του ελέγχου στον κάθε έναν που έμεινε ανικανοποιητος απ’ την αποκάλυψη.

Η κατασκευή του εχθρού και η απόδοση ευθυνών
Η θεωρία συνωμοσίας κάνει και το επίσης πολύ χρήσιμο: κατασκευάζει τον «άλλον», τον «ξένο» και του αποδίδει ευθύνες. Έτσι, δημιουργείται μία ομάδα που φταίει και μια ομάδα που δεν φταίει (και μάντεψε σε ποια βάζεις πάντα τον εαυτό σου να ανήκει). Για άλλους αυτή η ομάδα είναι οι μασόνοι, για άλλους η CIA και για άλλους η κυβέρνηση. Εκτός απ’ τη χώρα μας, βέβαια… Εδώ πιο συχνά αποδίδεις κάτι στους Έψιλον και στους ξένους πράκτορες, παρά στην κυβέρνηση. Δεν την έχεις ικανή να κάνει κάτι μπροστά στα φώτα, πόσο μάλλον να πιστεύεις ότι θα κάνει κάτι στο παρασκήνιο. 

Αντίθετα στις ΗΠΑ, κάθε θεωρία συνωμοσίας έχει και από λίγο κυβέρνηση μέσα της. Θυμήσου τι έλεγε το Zeitgeist για παράδειγμα, για τον ρόλο της κυβέρνησης των Αμερικανών στο χτύπημα των Δίδυμων Πύργων.

Δες όμως και τι ακόμη περίεργο συμβαίνει με την ανθρώπινη ψυχολογία που σε σπρώχνει στην αγκαλιά του Λιακόπουλου.

Καχυποψία
Όταν μία θεωρία «βάλλεται» από παντού, όσο εξωφρενική και να είναι, δημιουργεί σε κάποιους εγκεφάλους υποψίες ότι είναι αληθινή. Σου λέει ο εγκέφαλος του άλλου «για να έχουν πέσει πάνω της τόσοι άνθρωποι, απο κυβερνητικοί φορείς μέχρι πανεπιστημιακοί, κάτι κρύβεται, ΚΑΤΙ ΠΑΝΕ ΝΑ ΚΟΥΚΟΥΛΩΣΟΥΝ». 

Ω ναι, αυτή η πεποίθηση είναι πολύ κοινή ανάμεσα στη συμπαθή τάξη των συνωμοσιολόγων.

Μπορεί να ακούγεται περίεργο, αλλά έχει παρατηρηθεί επίσης ότι αν δώσεις σε κάποιον μία θεωρία συνωμοσίας, έτσι, μόνη της, σκέτη, είναι πιο πιθανό να ΜΗΝ την πιστέψει. Αν του την πασάρεις όμως, μαζί με μία απόπειρα εξήγησης του «γιατί δεν ισχύει αυτή η θεωρία», είναι πιο εύκολο να την πιστέψει. Fuck logic, δηλαδή. Κάποιοι άνθρωποι είναι τόσο καχύποπτοι και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα γι’ αυτό.

Το ίντερνετ όπως είπαμε και πιο πάνω έκανε τα πράγματα χειρότερα και αυτό γιατί ενδυνάμωσε μία συνήθεια που έχει ο άνθρωπος από όταν πρωτοάναψε φωτιά: να ψάχνει πληροφορίες και να επιλέγει ως αληθινές εκείνες που ταιριάζουν ήδη σ’ αυτό που πιστεύει. Το γκουγκλάρισμα δεν βοηθάει πάντα κάποιον να ανοίξει το μυαλό του. Μερικές φορές είναι από μόνο του ένας ακόμη περιορισμός στη σκέψη. 

Με λίγα λόγια, η παράκαμψη του Google βολεύει. Κόβεις δρόμο γι’ αυτό που από πριν έχεις αποφασίσει ότι συμβαίνει. 

Πολλοί φαν της “Κούφιας Γης” και του “ο άνθρωπος δεν πήγε ποτέ στο φεγγάρι, όλα γυρίστηκαν σε στούντιο στο Χόλυγουντ, άκου με που σου λέω”, προκειμένου να στηρίξουν τους ισχυρισμούς τους, φέρνουν ως παραδείγματα “συνωμοσιολογίες” που δικαιώθηκαν με το πέρασμα των χρόνων. Για παράδειγμα κάποτε όποιος απέδιδε τη σφαγή του Κατύν στους Σοβιετικούς και όχι στους Ναζί, θεωρούταν συνωμοσιολόγος. Σήμερα όμως που η Ρωσία έχει αναγνωρίσει το έγκλημα και έχει πάρει την ευθύνη για τη μαζική σφαγή, ο χαρακτηρισμός αυτός δεν ισχύει. 

Αλλά πως μπορείς να βασιστείς σε ένα μεμονωμένο γεγονός; Πώς μπορείς να δομήσεις τη ζωή σου πάνω στην πιθανότητα μίας σπάνιας περίπτωσης; Δεν μπορείς. Γι’ αυτό ας μείνουμε όσο γίνεται πιο πιστοί στην πραγματικότητα, τι λες;