«Η πίστη χρειάζεται την αμφιβολία για να δείξει τον πραγματικό της εαυτό».

Αυτή η φράση ήχησε ρομαντικά στη μισοσκότεινη αίθουσα της Καλών Τεχνών στο Παρίσι. Το κύριο μέσο της ευρέως γνωστής αγγλίδας καλλιτέχνιδος Tacita Dean είναι το νοσταλγικό και φετιχιστικό 16άρι φιλμ. Ένα μέσο υπό εξαφάνιση.

Η Tacita γεννήθηκε και σπούδασε στο Kent. Ανήκει στη γενιά των (not so) Young British Artists μαζί με τους Tracey Emin, Damien Hirst, Liam Gillick και όλη την παρέα του Goldsmiths. To 1998 έλαβε το Turner Prize, το ετήσιο βραβείο για τον καλύτερο καλλιτέχνη κάτω των 50 ετών για το έργο της Disappearence at Sea γύρω από το μύθο που δημιούργησε ο Donald Crowhurst για το γύρο του κόσμου με το πλοίο του. Μια εμμονή που μου θυμίζει πάντα την εξαφάνιση του καλλιτέχνη Jan Bas Jander .

Ένα από τα κύρια μοτίβα της Tacita είναι η εξαφάνιση. Δεν είναι τυχαίο ότι κινηματογράφησε το Mario Merz και τον Cy Twombly πριν πεθάνουν. Δε χάνει, όμως, το χιούμορ της όταν την υπαινίσσονται ότι είναι κυνηγός μελλοθάνατων και δίνει τη δική της θεωρία. Οι καλλιτέχνες προαισθάνονται το επερχόμενο τέλος και δέχονται να αφήσουν το ίχνος τους. Αναφέρομαι στο ίχνος καθώς στα φιλμ της δεν παρακολουθούμε μια συνέντευξη, την διαδικασία προετοιμασίας ενός πίνακα ή άλλα ντοκουμέντα από τη ζωή του καλλιτέχνη. Αντίθετα, εστιάζει σε μικρές λεπτομέρειες όπως τα φύλλα έξω από το παράθυρο του ατελιέ, τα δάχτυλα του καλλιτέχνη που ακουμπάνε τα γυαλιά, ένα αυθόρμητο σχόλιο για ένα γλυπτό που θαυμάζει κτλ.

Σύμφωνα με την Tacita, είναι αδύνατο να καταγράψουμε τον καλλιτέχνη όταν πραγματικά δουλεύει στο ατελιέ του, την ώρα που δημιουργεί καθώς η δημιουργία λαμβάνει χώρα σε διάφορα μέρη. Για παράδειγμα, όταν ο καλλιτέχνης βρίσκεται ξαπλωμένος στο κρεβάτι. Αυτή η δημιουργική στιγμή , αυτή η στιγμή που ο καλλιτέχνης δεν κάνει τίποτα είναι σημαντική τόσο για την εν λόγω καλλιτέχνη όσο και για τους Mladen Stillinovic, Yoko Ono, Guy Debord κτλ.

Για την Dean η τεχνική αρτιότητα και η τελειότητα δεν είναι προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός αξιόλογου έργου. Η αληθινή τέχνη βρίσκεται στο τυχαίο, στην ενδεχομενικότητα των πραγμάτων, στην παθητική παρατήρηση και την αβίαστη ροή. Τα λάθη είναι μέρος της δουλειάς της και η σημασία τους είναι ανάλογη του lapsus της γλώσσας. Ακόμα και τα κακά πλάνα, αποκαλύπτουν κάτι σημαντικό για το ίδιο το μέσο. Το μέσο, λοιπόν, το 16άρι φιλμ της επιτρέπει να έχει μια άμεση και προσωπική σχέση με το χρόνο. Της επιτρέπει δηλαδή να αντιληφθεί το χρόνο σε αντίθεση με το ψηφιακό μέσο. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων με φιλμ, η καλλιτέχνης πρέπει να διακόπτει το γύρισμα ανά τακτά χρονικά διαστήματα για να αλλάξει φιλμ ενώ η ψηφιακή κάμερα θα επέτρεπε τη συνεχή ροή. Η αλλαγή φιλμ συνεπάγεται και αλλαγή φωτός, σκίασης, φακού κτλ. Αλλάζει όλο το processus, η διαδικασία ανάλογα με το μέσο. Επιπλέον, ο ήχος εγγράφεται μετά πάνω στο φιλμ και αυτό επιτρέπει την οπτική και ηχητική αυτονομία δίνοντας ιδιαίτερο βάθος σε καθεμιά από αυτές τις λειτουργίες. Επομένως, η αυτονομία είναι συνώνυμο αυτού του μέσου, αν σκεφτούμε ότι την στιγμή που καταγράφουμε μια σκηνή, δε μπορούμε να δούμε το αποτέλεσμα όπως θα κάναμε στη ψηφιακή καταγραφή.

«Το φιλμ δεν είναι τίποτα άλλο παρά φως, φακοί, σιωπή και χημεία. Είναι 24 εικόνες σε επανάληψη» είπε διχασμένη ανάμεσα στα γαλλικά και τα αγγλικά η καλλιτέχνης.

Παρόλα αυτά πιστεύει ότι το ψηφιακό μέσο θα βρει το δρόμο του και επικροτεί τη χρήση και την πρόοδο του. Η συζήτηση γύρω από την εξέλιξη του κινηματογράφου έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και η ταινία The Artist αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον.

«Είμαι μια καλλιτέχνης που έχει αφιερώσει το έργο της στην εξαφάνιση και τώρα το μέσο μου είναι υπό εξαφάνιση» είπε η Tacita ειρωνικά στο τέλος της συζήτησης. Παρόμοια προβλήματα με την εύρεση, προβολή και αποκατάσταση του φιλμ είχα αντιμετωπίσει στην περίπτωση του Robert Breer, την έκθεση του οποίου μπορείτε να δείτε πλέον στη γκαλερί GB Agency στο Παρίσι. Ο σπουδαίος anti-animator πέθανε το 2011 αναζητώντας πάντα το δρόμο του προς το απόλυτο. Η Tacita, όμως, παραμένει ζωντανή, ποιητική, νοσταλγική και κυρίως μάχιμη απέναντι στον τεχνολογικό ντετερμινισμό με όπλο το 16άρι φιλμ.